Burhanettin Kara

mozaik sanatı nedir?

Düzenle
mozaik sanatının tarihi üzerine kısaca
15 Aralık 2009 Salı, 13:20 · tarihinde antik mozaik tarafından eklendi

Mozaik sanatının M.Ö. 3000 lerde Sümerler’ de başladığı düşünülmektedir.Uruk kentindeki
tapınakta duvarlar,siyah,beyaz ve kırmızı renkte pişmiş topraktan yapılan silindirik biçimli
çivilerle bezenmiştir.Bu tür uygulama mozaik tekniğini anımsatmaktadır.Diğer antik mozaik
örnekleri ise Mısır’dadır.Tapınakların ve mezarların farklı renklerde taş tabletlerle kaplandığı
görülmektedir.Doğu’da ve Akdeniz kıyılarında bulunan en eski mozayıkler çakıl taşının yerde
ve kaldırım amaçlı kullanıldığını göstermektedir.Taş parçalarının yanyana dizilmesiyle
oluşturulan bezeme tekniği ile ilk kez MÖ 1000 lerde döşeme kaplamasında karşılaşılır.Deniz
yada ırmak kenarından toplanmış küçük çakıl taşlarının dizilmesiyle döşeme kaplaması
yapılmaya başlanmıştır.Frig kenti Gordion’ da yapılan kazılarda 8. Ve 7.yy la ait çakıl
taşlarıyla oluşturulmuş döşeme örnekleri çıkarılmıştır.Bazı araştırmacılara göre ,çakıl taşı
mozaiği önce Mezopotamya, Frigya ve Pers’lerde(Eski İran) kullanılmış Doğu kaynaklı bir
tekniktir.Başka bir iddaa da çakıl mozaiğinin ilk defa Girit’te uygulandığını ve mozaiğin
Helenistik bir süsleme biçimi olduğunu öne sürmektedir.
Mozaik tekniği bu ilkel örneklerden sonra antik,hıristiyan ve erken islam sanatlarında hızla
gelişmiştir. MÖ 4.yy dan itibaren mozaik doğal çakıl taşına olan bağımlılığından kurtulmuş
kesme ve kırma tekniklerinin gelişmesiyle renk, desen ve malzeme açısından çeşitlenmiştir.
Bu dönemde mozaiğin yuvarlak ve derin kaplar üzerinde de uygulanması mümkün olmuştur.
Yine bu yüzyılda Kuzey Yunanistan da konutların salonlarında çerçevelenmiş mitolojik
konuların canlandırıldığı görülür. Bu mozaik parçaları işlenmeden biçimsiz olarak
kullanılmıştır. Görsel etki, koyu ve açık taşların karşıtlığıyla sağlanmıştır. Figürler genellikle
beyazdır. Döşeme mozaiği örneğinde taşların desene göre kesilmesiyle teknikte önemli bir
ilerleme saptanmıştır. Teknik geliştikçe küçük boyutlarda kesilmiş parçaların kullanımı
yaygınlaşmış, bu buluş tüm mozaik sanatının geleceğini belirlemiştir; ancak ucuz olduğundan
çakıl taşının kullanımı sonraki yıllarda sürmüş, Roma İmparatorluğu’nda çok yaygınlaşmış,
konut döşemesi dışında sokak döşemesinde de kullanılmıştır.
Bergama’da bulunan saraylardaki döşeme mozaiği, gelişmiş mozaik tekniğinin başarılı
örneklerindendir. Çok çeşitli renkte çeşitli taşlar yanyana gelerek ilginç konular
düzenlenmiştir. Taşların arasında cam parçaları da dikkat çeker. Roma mozaik sanatında
küçük mozaik parçalarıyla döşenmiş balık, kaplan, güvercin, kedi, kuş, aslan, nil hayvanları,
savaş gibi konular betimlenmiştir. Mozaik taneleri renk ögesi olarak değerlendirilmiştir.
Gölgeleme ve dış çizgiler yağlı boya resim tekniğinde fırça vuruşlarını anımsatır. Roma
döneminde mozaiklerde su içen güvercinler ve balık kılçığı kuruyemiş kabuğu, meyve
kabuğu, ıstakoz parçaları gibi ziyafet artıklarını canlandıran (süpürülmemiş döşeme) konular
da işlenir. Romalıların uyguladığı değişik bir tür döşeme örneği de beyaz üzerine siyah
desendir. Mozaik düzenlemelerde en çok işlenen konular deniz ve mitoloji yaratıkları, av
sahneleri, olimpiyat oyunları ve sirk gösterileridir. Ayrıca, imgesel içerikli konularla da
karşılaşılır. Hristiyan kiliselerinde simgesel içerikli konular uygulanmıştır. Döşeme mozaiğinin
gelişmesinin ardından mozaik bezeme Roma döneminde duvar ve örtü kaplaması olarak
değerlendirilmiştir. Mozaik kaplı bahçe çeşmeleri, sütunlar ve konut duvarları bulunmuştur.
Anadolu’da çok sayıda örneği gün ışığına çıkarılan mozaiklerin dünyaca ünlü
koleksiyonlarından biri Antakya müzesindedir. Ayrıca son zamanlarda yapılan kazılarda
ülkemizde Gaziantep Zeugma’da Selçuk-Efes Antik Kenti’nde son derece başarılı, son
derece güzel mozaik örnekleri bulunmuştur.
Bizans mimarlığında mozaik bezemeye geniş yer verilmiştir.Bizans imparatorluğu mozaiğe
çok büyük önem vermiş, enzengin ve gösterişli mozaikler bu dönemde yapılmıştır. Altın ve
gümüşlü cam mozaikler erken Hıristiyan ve Bizans Sanatı’nda duvar ve örtü
betimlemelerinde yaygındır. Döşeme mozaikleri figürlü ve geometrik olarak iki gruba ayrılır.
Ayasofya’da ve Kariye Camisi’nde zengin duvar mozaikleri vardır. Figürlerin biçimlenişinde
ve renklendirmede gerçekçi yaklaşım mozaik sanatı açısından önemli bir gelişme
gösterir.Doğu Bizans imparatorluğuna başkent olan İstanbul’da mozaik okulları
açılmış,mozaikçiler vergi vermemişlerdir.
İstanbul dışında Yunanistan’da, Sicilya’da,
İtalya’da,Mısır’da Tunus’ta Bordo Müzesi’nde mozaik sanatının en güzel örnekleri bulunur.
Bizans mimarlığının etkisiyle erken İslam mimarlığında mozaik bezeme sürmüş ,fakat çok
yaygın bir uygulama alanı bulamamıştır. Kudüs’te Emevi döneminde Bizanslı ustaların
çalıştığı sanılmaktadır.
Mihrap ve nişlerde geometrik düzenlemeli mozaik bezeme
yaygındır. İslam sanatında mermer mozaik dışında ahşap ve çini mozaik teknikleri
geliştirilmiştir.Müslümanlığın ilk döneminde çiçekleri,geometrik desenleri,kır ve kent
görünümlerini konu alan mozaik örnekleri Şam ve Kudüs’de ki duvar süslemelerinde görülür.
Orta çağda ,yaklaşık 13. Yüzyıldan sonra kiliselerde giderek daha az kullanılmaya başlanan
mozaik, özellikle Rönesansla birlikte , yerini resim sanatına bıraktı.