Eşeğin İlmi.jpg (2013) Gravures & estampes par Serdar Kul

Resme ilk bakıldığında tüm yüzey bir bütün olarak algılanmakta, daha sonra göz, figürler üzerinde tek tek yoğunlaşmaktadır. En ön planda bir figür ve yanında bir eşek bulunmaktadır. Arka tarafında ise figür ve eşeğe bağlanarak çekilen bir araba bulunmaktadır. Arabanın üzerinde sayfaları açılmış bir kitap durmaktadır. Resmin sol tarafından arkaya doğru uzanmış dört tane ağaç, resminde sağ tarafında bir tepe yer almaktadır. Zemin ise, önden arkaya doğru sıralanmış kübik biçimlerle doldurulmuştur.
Ayakta yürür vaziyette duran figürün üzerinde cübbe benzeri bir giysi bulunmakta, bunun dışında kalan tüm vücut uzuvları çıplaktır. Başı resmin diğer tarafında duran eşek figürüne çevrilmiş ve gözleri bir bandaj ile kapatılmıştır. Figürün başının üzerinde ise bir hale bulunmaktadır.
Ön planda sağda duran eşek figürü ayakta, Üzerinde çekmekte olduğu ve arabanın bağlı olduğu bir semer bulunmaktadır. Yine insan figürünün başında bulunan hale eşeğin başının üzerinde de bulunmaktadır.
Çözümleme
Resim tek kaçış noktalı perspektif ile oluşturulmuştur bu sayede derinlik sağlanmış ve resmin izlenmesi kolaylaştırılmıştır. Zemini oluşturan küplerin sol tarafında ki ağaçlar, küplerin içinden çıkmaktadır. Çıkan ağaçlar ise kurumuş bir vaziyette görülmektedir. Perspektifin derinliğinden dolayı bu ağaçların sadece dört tanesi fark edilebilir düzeydedir.
Resmin solunda duran insan figürü, gözün ilk odak nokrasına göre oluşturulmuş ve resmin diagonal yapısını bozarak izleyicinin gözünü resme yönlendirmiştir. Figürler standart biçim özeliklerine göre yani biçim bozmadan ya da deformasyondan uzak bir şekilde oluşturulmuştur. İnsan yürür vaziyette resmedilmiş, yürürken ise eşeğe doğru başını çevirmiştir. Böylece aralarında bir etkileşim sağlanmıştır.
Figürlerin çektiği araba eski bir tahta araba hüviyetindedir. Araba, hem eşekle, insanı biçimsel ve resimsel olarak birbirine bağlamış hem de gözün resmin arka planında gezmesine yardımcı bir öğe olarak kullanılmıştır. Üzerine yerleştirilen kitap ise açılmış bir vaziyette durmaktadır. Resmin genelinde keskin, dik ve yatay çizgilere sahipken, kitabın oval bir şekilde resmedilmesi, resmin biçimsel yönünde, bir biçim bozma gibi bir etki oluşturmuştur ve bu sayede de artı bir hareketlilik kazandırılmıştır.
Resme gravür baskının tozlama leke tekniği (aquatin) uygulanmış ve bu teknik ile ışık gölge verilmiştir.
Yorum
İlim yaradılışın en güzel nimeti sayılmıştır. Çünkü insan bu ilimle insan olduğunu, diğer varlıklardan farkını ve onu yaratan varlığı anlamıştır. “İlim bilmektir, ilim kendini bilmektir, sen kendini bilmezsen ne nice okumaktır” derken Yunus Emre bu söylenilenleri ve daha fazlasını özetlemiştir.
İnsan doğar yaşar ve ölür bu çok kısa bir döngüdür. Dönmeğe başlandığı andan, son durmaya yaklaştığı ana kadar Yaratan “oku” demiştir, peygamber indirdiği ilk ayet bile bu yöndedir. Oku, idrak et ve uygula.
İnsanoğlu bu safhaların sonuncusunda hep sorun yaşamıştır. Bu sebepten dolayı ilk önce uyarılmış, sonra ise bir ceza ile helak edilmiştir. Son kutsal kitapta vurgu bu nokta üzerinde yapılmıştır. Bu vurguyu yapan ve resmin konusunu oluşturan “ilmiyle amel etmeyen sırtında yük taşıyan eşekten farksız değildir” benzetmesi ilmin diğer varlıklar ile arasındaki fark olduğunu gözler önüne sermektedir. Çünkü hayvanlar düşünemez bu yüzden de sorumluluk özelliği yoktur. Araştırmamızın bir bölümünde de belirttiğimiz, insana halifelik verilmesi bu sebeptendir.
İnsan bu noktada kendi türünü ifade etmektedir. Üzerindeki cüppe ise ilmin sembolüdür. Günlük hayat içerisinde ki her üniforma da bu kapsama girmektedir. Bu benzetim aslında atasözlerinde de karşımıza çıkmaktadır. Mesela “Ne insanlar gördüm üzerinde elbise yok ve ne elbiseler gördüm içinde insan yok”. Resimde, bu yönde bir gönderme de yapılmaktadır. Çünkü o insan o ilmi altında çıplak, çaresiz ve ilk doğumda olduğu gibi belli bilgilerden münezzehtir.
Gözlerinde ki bandaj; sahip olduklarını, bulunduğu yerin (makam, mevki, ilmi ile geldiği nokta) özelliklerini bilmediği ya da farkında olamadığının bir işaretidir. Ayrıca varacağı noktanın da yanlış olacağının ilk izlenimlerini bize vermektedir. İnsan figürünün başının üzerinde bulunan hale, geçmiş dönemlere ait resim türlerinde (özellikle Hıristiyanlıkta) sıkça gördüğümüz bir sembolik simgedir. Genelde meleklerin saf, temiz özelliklerine vurgu yapmak için kullanılır. Burada da benzer bir vurgu vardır. Fakat bir anlamda da ironi vardır. Sahip olduğu ile uyguladığı ya da varmak istediği nokta arasında hiçbir benzerlik yoktur. Başını eşeğe doğru çevirmesi bunu ispatlar niteliktedir. Bir anlamda aynada kendine bakmak ve kendini görmek gibi bir şeydir. Çünkü eşeğin başında da bir hale bulunmaktadır. Eşeğin vasıfsal olarak o özelliklere sahip olamayacağına göre bu simge başka neyi temsil edebilir ki? Yine çektikleri arabada aynı boyunduruk altında olmaları yine birbirinin eş değer olduğunu göstermektedir. Tıpkı terazinin iki tarafı gibidirler, türü farklı olsa da tarttığı ölçü yönüyle eşdeğerdir.
Çektikleri araba en eski araba türlerindendir. Çünkü taşınılan bilgide de eskidir. Tabulaşmış, düşünceden uzak sadece taşınılan, yenilenmeyen bir bilgidir. Bu bilgi gözlerini bağlamış ve çıplak bırakmıştır. Kitabın açılmış ve savrulur vaziyetteki hali insanınkine benzemektedir. Şekil olarak büyük olması ise aslında o kişiye bilginin fazla gelmesi ve her çekişte o ağırlığını bedeninde hissetmesine sebep olmaktadır.
Sol tarafta duran ağaçlar ise kurumuştur. Eski inanışa sahip olan bazı topluluklarda, eğer ormanın belli bölgelerinde bir ağaç kesemeye niyet ettiklerinde o ağacı yaşarken, yeşil bir şekilde kesmezlermiş. Yanına gider, avazları çıktığı kadar bağırırlar, söver sayar sonrada çekip giderlermiş. Birkaç gün sonra döndüklerinde ağaçları kurumuş bir vaziyette bulurlarmış. Burada ki ağaçlarda ister yanlış ilimle haksızlık edilip kurutulan insanları simgeler olsunlar, isterse yaptığı tüm amellerin hiçbir anlam ifade etmediğini gösterir vaziyette olsun, fark eden bir şey olmayacaktır, sonuçta yanlış ilim iyi bir amel filizlemeyecek, filizleyeni de kurutacaktır.
Zeminde ki taş benzeri küpler ise yukarıda belirtildiği üzere zamanı temsil etmektedir. Burada yapılmış şekli ile de resme bir anlamda zamanın dışında bir mekân ya da metafiziksel bir olgu katmıştır. Birbiri arasındaki boşluk sağlamlıktan çok dengeyi ifade etmektedir. Çünkü aralarındaki boşluklardan dolayı her an başka yöne doğru hareket edebilecek gibi ya da ilerleyenlerin her an o boşluklara takılıp düşeceklermiş gibi bir his vermektedir. Bu yüzden, atılan her adımın düzgün ve dikkatli atılması gerekir ama resimde ironi devam etmektedir. Çünkü gözü kapalı bir insan bunların hiç birini yapamayacaktır. Tek güvencesi eşektir, o nereye ve nasıl götürürse ona itaat etmesi gerekir. Bunu ise “arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim” atasözü son noktayı koymaktadır ve bizi ilk çıkış noktasına götürmektedir. Yani ilmi ile amel etmeyen üstünde yük taşıyan eşekten farksız değildir.