Tło historyczne
Losar (tybetański: ལོ་སར་, Wylie: lo-sar; „nowy rok”), tętniące życiem i duchowo znaczące święto w buddyzmie tybetańskim, którego początki są powiązane ze starożytnymi zwyczajami i ewoluującymi praktykami kulturowymi. Festiwal, który po tybetańsku oznacza „nowy rok”, wykracza poza zwykłe obchody kalendarzowe i obejmuje głęboki wymiar religijny, kulturowy i historyczny. Korzenie Losaru sięgają czasów poprzedzających przybycie buddyzmu do Tybetu. W religii Bon, rdzennym systemie wierzeń Tybetu, istniał zimowy rytuał polegający na paleniu kadzidła na powitanie nowego roku. Z biegiem czasu ten prymitywny zwyczaj ewoluował, integrując się z innymi świętami sezonowymi i uroczystościami kulturalnymi.
Przełomowy moment w rozwoju Losaru nastąpił za panowania króla Pude Gungyala, dziewiątego monarchy Tybetu (317-398 n.e.). To za jego rządów zwyczaj palenia kadzidła połączył się ze świętem dożynek, kładąc podwaliny pod to, co później przekształciło się w wyszukane święto znane jako Losar. To połączenie tradycji oznaczało nie tylko doczesną zmianę, ale także symboliczną odnowę i odmłodzenie więzi społecznych i zobowiązań duchowych. Ewolucja Losara trwała przez wieki, przeplatając się z dynamicznym gobelinem społeczeństwa tybetańskiego. Jego znaczenie wykraczało poza rytmy rolnicze i obejmowało szersze tematy odnowy duchowej, tożsamości kulturowej i solidarności społecznej. Festiwal stał się czasem spotkań rodzinnych, wyrażania wdzięczności i wspólnych uroczystości, wzmacniających poczucie wspólnego dziedzictwa i przynależności.
Charakterystyczną cechą Losara jest szanowana tradycja konsultowania się z Wyrocznią Nechung. Od pokoleń Dalajlama i rząd tybetański zwracały się do wyroczni o przewodnictwo podczas festiwalu, podkreślając głębokie duchowe i kulturowe znaczenie tej praktyki. Oświadczenia wyroczni nie tylko kierują sprawami doczesnymi, ale także symbolizują głęboko zakorzenioną wiarę w wzajemne powiązanie między tym, co świeckie i boskie, ziemskie i eteryczne. Świętowanie Losara wykracza poza formalne rytuały i obejmuje bogaty zbiór praktyk kulturowych i elementarnych uroczystości. Od ofiar składanych Nagom, duchom wody, po rytuały ku czci świętych elementów ziemi, wody, ognia, powietrza i przestrzeni, Losar ucieleśnia holistyczny światopogląd głęboko zakorzeniony w tybetańskim etosie kulturowym i religijnym.
Tło historyczne Losar jest głęboko splecione z burzliwymi wydarzeniami, które na przestrzeni wieków kształtowały kulturę tybetańską i buddyzm. W obliczu chińskiej kontroli od 1959 r. Tybet doświadczył głębokich strat materialnych i duchowych, których kulminacją była rewolucja kulturalna (1966–1976). W tym okresie doszło do dewastacji artefaktów religijnych, w tym posągów, tekstów i dzieł sztuki, a także tłumienia praktyk religijnych. Jednak pośród tego chaosu Tybetańczycy podjęli niezwykły wysiłek, aby zachować swoje dziedzictwo kulturowe i religijne. Podobnie jak w starożytności, kiedy chowano artefakty religijne, aby chronić je przed prześladowaniami, Tybetańczycy ukrywali istotne aspekty swojej tradycji religijnej w samej ziemi, w tym posągi Buddy, przedmioty rytualne i pisma święte. Wraz z zakończeniem rewolucji kulturalnej w 1976 roku te ukryte skarby zaczęły wychodzić na powierzchnię, sygnalizując odrodzenie kultury tybetańskiej i buddyzmu. W tym okresie odrodziła się także tradycja Ter, podczas której ponownie odkryto pisma święte i przedmioty materialne z imperialnej przeszłości Tybetu. Współczesny ruch skarbów we wschodnim Tybecie odzwierciedla to odrodzenie, stanowiąc świadectwo odporności i trwałego duchowego zaangażowania Tybetańczyków.
Choć Losar zachował swoją tradycyjną istotę, dostosował się także do realiów diaspory i wymiany kulturalnej. Społeczności buddyzmu tybetańskiego na całym świecie, w tym w Dharamsali w Indiach, podtrzymują płomień Losara, wspierając poczucie ciągłości i odporności na zmiany. Co więcej, adaptacja festiwalu w sąsiednich regionach, takich jak Nepal, gdzie jest znany jako Lhosar, podkreśla jego regionalne znaczenie i możliwości adaptacji. Tutaj, pośród bogatego dziedzictwa kulturowego Nepalu, obejmującego hinduizm, buddyzm i praktyki tubylcze, Lhosar znajduje rezonans, odzwierciedlając trwałego ducha wymiany kulturalnej i wspólnego dziedzictwa.
Klasztor Domthok, na południowy wschód od Gyêgu, północny Kham, © Ljbonner przez Wikipedię
Motywy i symbole w Losarze
Losar, obchodzony przez 15 dni, a główne wydarzenia mają miejsce podczas pierwszych trzech, jest bogaty w motywy i symbole, które odzwierciedlają jego głębokie znaczenie kulturowe i religijne. Każdy dzień Losar ma szczególne znaczenie, począwszy od pierwszego dnia, kiedy rodziny przygotowują napój zwany changkol zrobiony z chhaang, tybetańsko-nepalskiego odpowiednika piwa. Drugi dzień znany jest jako Królewski Losar (gyalpo losar), co podkreśla związek festiwalu z tybetańską rodziną królewską i rządami. Uroczystości te tradycyjnie poprzedzone są pięciodniową praktyką Wadżrakilaji, rytuałem mającym na celu usunięcie przeszkód i oczyszczenie z negatywnych wpływów. Wyjątkowe zwyczaje Losaru splatają się z praktykami historycznymi i kulturowymi charakterystycznymi dla Tybetu, pomimo jego chronologicznej bliskości z chińskim i mongolskim Nowym Rokiem ze względu na wspólne wpływy kalendarzowe. Ta odrębność jest widoczna w różnych rytuałach i działaniach charakteryzujących festiwal.
Przygotowania i dekoracje : W dniach poprzedzających Losar rodziny tybetańskie dokładnie sprzątają swoje domy, co symbolizuje usunięcie negatywności starego roku. Domy przystrojone są pachnącymi kwiatami, a ściany ozdobione są pomyślnymi znakami namalowanymi mąką, takimi jak słońce, księżyc i odwrócona swastyka. Przygotowuje się specjalne potrawy, takie jak kapse (smażone zwroty akcji), a także zbiera się gałązki cedru, rododendronu i jałowca w celu spalenia kadzidła.
Przedmioty symboliczne : Ze względu na podobieństwo fonetyczne w języku tybetańskim pomiędzy słowami „ głowa owcy ” i „początek roku”, zwyczajowo wykonuje się ozdobę głowy owcy z kolorowego masła, co symbolizuje pomyślny nowy rok. Kolejnym symbolicznym przedmiotem jest Phyemar (wiadro pięciu ziaren), wiadro wypełnione zanbą (prażoną mąką jęczmienną qingke) i nasionami jęczmienia, ozdobione kłosami jęczmiennymi i kolorowym masłem. Symbolizuje dobre zbiory i jest istotną częścią dekoracji Losar.
Rytuały i ofiary : Losar obejmuje różnorodne rytuały i ofiary. W Bhutanie zwyczaje te obejmują ofiarowywanie trzciny cukrowej i zielonych bananów, które uważane są za pomyślne. Bhutańskie uroczystości obejmują również pikniki, tańce, śpiewy, grę w rzutki, łucznictwo i składanie ofiar.
Znaczenie kulturowe : Historycznie rzecz biorąc, Losar rozpoczął się rytualną ceremonią w klasztorze Namgyal, prowadzoną przez Dalajlamę i wysokich rangą lamów, aby uczcić Dharmapala Palden Lhamo. Praktyka ta podkreślała religijne znaczenie festiwalu. Jednak po chińskiej inwazji na Tybet w 1950 r. możliwość publicznego przestrzegania tych tradycji w Tybecie została poważnie ograniczona. Pomimo tych wyzwań Losar pozostaje żywą i istotną częścią tybetańskiej tożsamości kulturowej, obchodzony w takich miejscach jak Dharamsala w Indiach, gdzie Dalajlama w dalszym ciągu błogosławi społeczność buddyzmu tybetańskiego podczas festiwalu.
Wzmocnienie edukacji : Święto Losar, obchodzone głównie w społecznościach buddyzmu tybetańskiego, różni się w zależności od regionu, a każdy z nich ma unikalne tradycje kulturowe. W Indiach, szczególnie na północy, gdzie kwitną klasztory buddyzmu tybetańskiego, Losar ma szczególne znaczenie. Niedawne pojawienie się w Indiach podręczników dla sióstr zakonnych uświetni obchody Losaru, ukazując ciągłe wysiłki na rzecz edukacji i wzmacniania pozycji tych społeczności. Hojne datki zapewniły niezbędne materiały do nauki, wzbogacając doświadczenia edukacyjne mniszek w klasztorach takich jak Dolma Ling, Geden Choeling, Shugsep i Tilokpur. Ta zbieżność uroczystości kulturalnych z inicjatywami edukacyjnymi podkreśla dynamiczną interakcję między tradycją, edukacją i wzmocnieniem pozycji społeczności podczas obchodów Losar.
Losar w różnych regionach : Chociaż zwyczaje Losar w Bhutanie są podobne do tych w Tybecie, mają też różne cechy. Współczesne obchody Losar w Bhutanie rozpoczęły się w 1637 r. za sprawą Shabdrunga Ngawang Namgyala, który upamiętnił zakończenie Punakha Dzong wielką ceremonią inauguracyjną. To wydarzenie ustanowiło precedens dla szerokiej gamy potraw i tradycyjnych zajęć, które charakteryzują dziś bhutański Losar.
Kalendarz i daty : Losar obchodzony jest według tybetańskiego kalendarza księżycowo-słonecznego, rozpoczynający się w pierwszym miesiącu księżycowym. Festiwal wpisuje się w cykl kalendarza tybetańskiego znanego jako Rabjung, 60-letni cykl, który rozpoczął się w 1027 roku n.e., a obecnie trwa 17. cykl. Każdy rok wiąże się z określonymi żywiołami i zwierzętami, takimi jak Samiec Smoka Drewna w 2024 r., co odzwierciedla integrację wierzeń kosmologicznych i astrologicznych z obchodami festiwalu.
Odkrywanie Losar poprzez sztukę współczesną
Święto Losar, obchodzone 21 lutego jako tybetański Nowy Rok, ma głębokie znaczenie historyczne przeplatające się z wyrazami kulturowymi i artystycznymi. Ta pomyślna okazja wyznacza początek nowego roku w kalendarzu tybetańskim i jest obchodzona z wielkim zapałem i radością. Losar uosabia odporność i ducha Tybetańczyków, odzwierciedlając ich dziedzictwo kulturowe i wierzenia duchowe. Pośród uroczystości Losar stanowi platformę dla współczesnych artystów tybetańskich do zaprezentowania swoich unikalnych i pomysłowych dzieł sztuki, łączących tradycyjną symbolikę z nowoczesnymi interpretacjami. Żywe i surrealistyczne obrazy Gyurmeya, nasycone tybetańską ikonografią i odniesieniami kulturowymi, oddaje esencję Losar, symbolizując odnowę, kreatywność i bogactwo tybetańskiej kultury na wygnaniu. Sztuka rzuca wyzwanie konwencjonalnym pojęciom i uwzględnia wpływy międzykulturowe, odzwierciedlając dynamicznego ducha tradycji, wspierając wymianę kulturalną i uznanie ponad granicami. Te wizualne reprezentacje nie tylko ukazują żywotność kultury, ale także służą jako medytacje nad trwałymi tradycjami i symboliką Losara.
Sacha, Moines au Tibet , 2017. Olej na płótnie, 80cm x 60cm.
Jednym z takich przykładów jest Moines au Tibet (2017) francuskiego artysty Sachy, obraz olejny przedstawiający spokojne i kontemplacyjne życie tybetańskich mnichów. Ten utwór pięknie oddaje duchową atmosferę charakterystyczną dla Losara, gdy mnisi angażują się w praktyki i ceremonie przygotowawcze, ucieleśniając esencję odnowy i oddania, kluczowe dla festiwalu.
Arnol D Medici, Przewodnik po systemie Naga , 2023. Akryl na płótnie, 80 cm x 60 cm.
Dla kontrastu, Naga System Guide (2023) rosyjskiego artysty Arnola D Medici przedstawia uderzającą interpretację duchowych tematów Losara poprzez mitologiczną symbolikę, na pustynnym górzystym obszarze o zmierzchu. Obraz przedstawia Ush-soo ubranego w atrybuty oficera zwiadu bojowego, uzbrojonego w miotacz bojowy i urządzenie do zdalnej komunikacji radiowej, pośród skalistej doliny oświetlonej przez księżyc i dobiegający zachód słońca. Ten portret Ush-soo, wyposażonego w narzędzia, broń i urządzenia do modulacji energii, komunikacji telepatycznej i wzmacniania wzroku, odzwierciedla bogaty gobelin elementów mitologicznych i symbolicznych. Związek pomiędzy Przewodnikiem Systemu Nag i Losarem polega na wspólnych tematach duchowego przewodnictwa, sił żywiołów i praktyk rytualnych. Losar, głęboko zakorzeniony w kulturze tybetańskiej, obejmuje rytuały wdzięczności i ofiary dla Nag, duchów wody, o których wierzy się, że aktywują i chronią naturalne elementy. Ten szacunek dla duchów Nag podczas Losar, opisany przez Tenzina Wangyala, pokrywa się z rolą Ush-soo jako obrońcy i przewodnika posiadającego zdolności psioniczne oraz wiedzę o uzdrawianiu, bogactwie i mądrości. Przedstawienie Ush-soo na obrazie o zmierzchu, czasie często kojarzonym z przejściami i nowymi początkami, odzwierciedla znaczenie festiwalu Losar dla obchodów nowego roku i odnowienia energii naturalnych i duchowych.
Nepalska sztuka i kultura
Tradycyjne malarstwo i sztuki wizualne Nepalu są głęboko zakorzenione w bogatym dziedzictwie kulturowym i religijnym kraju. Te formy sztuki ewoluowały na przestrzeni wieków, odzwierciedlając różnorodne wpływy hinduizmu, buddyzmu i lokalnych wierzeń animistycznych. Obrazy Thangka to tradycyjna forma sztuki, która wywodzi się z regionów Tybetu i Himalajów, w tym z Nepalu. Ich historia sięga VII wieku, kiedy w całym regionie szerzył się buddyzm. Obrazy Thangki mają znaczenie zarówno religijne, jak i kulturowe, służą jako pomoc w medytacji i naukach religijnych, a także jako sposób na uhonorowanie i zachowanie ikonografii buddyjskiej.
Tsultrim Lama, Biała Tara , 2021. Akryl / Pigmenty na płótnie, 66,5cm x 50,5cm
Biała Tara (Biała Tara) Tsultrima Lamy, stworzona w 2021 roku, to wspaniałe dzieło sztuki, które czerpie inspirację z bogatej tradycji sztuki Thangka. Ten oryginalny obraz, wykonany przy użyciu akrylu i pigmentów na płótnie, oddaje esencję Thangków w stylu tybetańskim z mistrzowską precyzją, wykorzystując elementy 24-karatowego złota. Przedstawiający wizerunek Białej Tary, czczonej jako Matka Wszystkich Buddów, obraz jest przykładem duchowej głębi i artystycznej finezji typowej dla sztuki Thangka. To dzieło sztuki, wykonane ręcznie w Dolinie Katmandu w Nepalu, autorstwa Tsultrima Lamy, artysty i właściciela „Centrum Produkcji i Szkoleń Red Tara Thangkas”, ucieleśnia wielowiekową tradycję malarstwa Thangka, dzięki czemu jest idealnym elementem dekoracyjnym do biur, sypialni, przestrzenie do medytacji i studia jogi.
Thangki są starannie tworzone przy użyciu połączenia malarstwa, tkania i haftu. Artyści używają naturalnych pigmentów pochodzących z minerałów, roślin, a czasem także z kamieni szlachetnych. Obraz wykonywany jest na płótnie bawełnianym lub jedwabnym, które następnie mocuje się w ozdobnej ramie z jedwabnego brokatu. Motywy przedstawione na obrazach Thangki krążą przede wszystkim wokół bóstw buddyjskich, scen z życia Buddy, mandali i innych symboli religijnych. Kompozycje są skomplikowane i zgodne ze ścisłymi wytycznymi ikonograficznymi, aby zapewnić dokładne przedstawienie koncepcji duchowych. Obrazy Thangki odgrywają zasadniczą rolę w buddyjskich praktykach religijnych, służąc różnym celom, takim jak pomoc duchowa, narzędzia nauczania, talizmany ochronne i przedmioty rytualne. Umożliwiają praktykującym wizualizację bóstwa lub świętej koncepcji przedstawionej na obrazie, w ten sposób skupiając umysł i czyniąc postęp na duchowej ścieżce. Nauczyciele buddyjscy zatrudniają również Thangki do ilustrowania kluczowych zasad, historii i ikonografii buddyzmu, dzięki czemu złożone idee są bardziej przystępne i wciągające. Ponadto uważa się, że Thangki posiadają duchową moc i chronią przestrzeń, w której są eksponowane, często zawieszane w klasztorach, świątyniach i domach, aby przyciągać błogosławieństwa i odpierać negatywne energie. Odgrywają także istotną rolę podczas ceremonii i rytuałów religijnych, w tym konsekracji, inicjacji i innych specjalnych wydarzeń, często niesionych w procesjach lub eksponowanych podczas ważnych zgromadzeń religijnych.
Mit, Madhubani Folk Art - Świętowanie , 2021. Akryl / Tusz / Marker / Ołówek na płótnie, 83 cm x 118 cm
Madhubani Folk Art - Celebration , stworzona w 2021 roku przez Mytha, artystę z Indii, to urzekające przedstawienie sztuki Madhubani, tradycyjnego stylu sztuki ludowej wywodzącego się z regionu Mithila na subkontynencie indyjskim. Ten tętniący życiem obraz oddaje esencję sztuki Madhubani dzięki jej skomplikowanym projektom i wzorom, przedstawiając sceny radości, uroczystości i tętniący życiem gobelin ludzkiego życia. Wykonane przy użyciu profesjonalnej jakości farb akrylowych, tuszy, markerów i ołówków na płótnie, grafika prezentuje charakterystyczne cechy sztuki Madhubani, w tym użycie odważnych kolorów i stylizowanych postaci. Płótno owinięte w galerię, pokryte błyszczącym lakierem chroniącym przed promieniowaniem UV, zapewnia trwałość tego wyjątkowego dzieła, które jest świadectwem bogatego dziedzictwa kulturowego sztuki Madhubani i jej trwałego uroku.
Sztuka Mithila, znana również jako sztuka Madhubani, to tradycyjna forma sztuki ludowej, która wywodzi się z regionu Mithila, obejmującego części południowego Nepalu i północnych Indii. Tę wyjątkową formę sztuki uprawiają od wieków przede wszystkim kobiety, które przekazują swoje umiejętności i wiedzę z pokolenia na pokolenie. Sztuka Mithila ma znaczenie kulturowe i społeczne, odzwierciedlając wierzenia, tradycje i życie codzienne regionu. Artyści Mithila do tworzenia swoich obrazów wykorzystują różnorodne naturalne materiały, takie jak ręcznie czerpany papier, tkaniny czy ściany swoich domów. Wykorzystują naturalne barwniki i pigmenty pochodzące z roślin, kwiatów, a nawet sadzy, aby uzyskać szeroką gamę żywych kolorów. Artyści często zamiast pędzli malują gałązkami bambusa lub palcami. Tematyka przedstawiona w sztuce Mithila jest różnorodna i obejmuje historie religijne i mitologiczne, motywy przyrodnicze oraz sceny z życia codziennego. Ta forma sztuki charakteryzuje się skomplikowanymi wzorami, kształtami geometrycznymi i stylizowanymi postaciami, które często są otoczone wyszukanymi granicami. Sztuka Mithila odgrywa znaczącą rolę we wzmacnianiu pozycji kobiet i zachowaniu kultury, zapewniając im platformę do wyrażania siebie, kreatywności i rozwoju umiejętności. Uznanie i dochody generowane przez ich sztukę przyczyniają się do ich niezależności ekonomicznej i pozycji społecznej. Ponadto sztuka Mithili służy jako wizualny zapis dziedzictwa kulturowego regionu, przedstawiając zwyczaje, wierzenia i historie przekazywane z pokolenia na pokolenie. Kontynuując praktykę tej formy sztuki, artyści zapewniają przetrwanie swojej wyjątkowej tożsamości kulturowej oraz wzmacniają poczucie wspólnoty i przynależności wśród praktyków. Co więcej, rosnąca popularność sztuki Mithila na scenie światowej doprowadziła do zwiększonej wymiany kulturalnej i zrozumienia, promując uznanie dla wyjątkowych tradycji artystycznych regionu Mithila.
Rzeźba i kowalstwo od dawna uznawane są za jedne z najbardziej charakterystycznych i cennych form sztuki Nepalu, przesiąknięte bogatą historią i znaczeniem kulturowym. Rzeźba w Nepalu, często kojarzona z motywami religijnymi, przedstawia bóstwa, postacie religijne i stworzenia mityczne, odzwierciedlając duchowe przekonania narodu i doskonałość artystyczną. Z kolei metaloplastyka obejmuje szeroką gamę przedmiotów użytkowych i ozdobnych, ukazujących umiejętności i kunszt nepalskich rzemieślników. Tradycja rzeźby w kamieniu, na którą wpływa indyjska sztuka Guptów, sięga wczesnego okresu Lichhavi i jest świadectwem bogatego dziedzictwa artystycznego i tradycji duchowych Nepalu. Rzeźby metalowe, rozkwitające w okresach Licchavi i Malla, nadal mają duże znaczenie religijne i kulturowe, odzwierciedlając trwałe wierzenia duchowe i sprawność artystyczną Nepalu. Tradycyjna metaloplastyka, głęboko zakorzeniona w motywach religijnych i kulturowych, podkreśla umiejętności i kreatywność nepalskich rzemieślników, wnosząc wkład w dziedzictwo artystyczne i duchowe narodu.
Losar wykracza poza zwykłą tradycję; uosabia dynamiczny gobelin kulturowy głęboko zakorzeniony w tybetańskim dziedzictwie i duchowości. Zakorzeniony w starożytnych rytuałach Bon, Losar przekształcił się w święto misternie powiązane z buddyzmem tybetańskim, obejmujące rytuały, konsultacje wyroczni i elementarną cześć. Sztuka współczesna odzwierciedla trwały wpływ Losara, inspirując artystów do zagłębiania się w tematykę duchowej odnowy i tożsamości kulturowej. Dzięki bogatej symbolice i regionalnym zróżnicowaniom Losar jest tętniącym życiem świętem kultury tybetańskiej, wzmacniającym odporność na współczesne wyzwania, podkreślając jednocześnie wzajemne powiązania ludzkości i natury.
Selena Mattei