Ioannis Filippopoulos
Ατομικές και Συλλογικές Ταυτότητες, Διαπολιτισμική Επικοινωνία και Ενσυναίσθηση
I am You , Εγώ είμαι εσύ. Το κάλεσμα να «περπατήσει κάποιος στα παπούτσια του άλλου» , το αίτημα της εποχής μας για ενσυναίσθηση, συνδέεται στο θέμα της Μπιεννάλε της Φλωρεντίας με τις ατομικές και συλλογικές ταυτότητες. Εδώ και αρκετές δεκαετίες το θέμα της αυτοπραγμάτωσης και επίτευξης της ευτυχίας του ανθρώπου έχει συνδεθεί στα έργα επιστημόνων διάφορων κλάδων με την έννοια της ταυτότητας.
Η ταυτότητα δηλώνει προσωπικά ή ομαδικά χαρακτηριστικά και εκφράζει τη συμμετοχή σε συγκεκριμένες ομάδες. O όρος ταυτότητα αναφέρεται πρωτίστως στην υποκειμενική εμπειρία του ατόμου για τον εαυτό του σε σχέση με τον κόσμο.
Ο εαυτός δομείται καθώς διακρίνονται δύο είδη ταυτίσεων: (α) οι προσωπικές, στο πλαίσιο των οποίων το άτομο σκέφτεται και περιγράφει τον εαυτό του ως μέλος διαπροσωπικών σχέσεων ή/και με όρους ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών , (β) οι κοινωνικές, στο πλαίσιο των οποίων το άτομο σκέφτεται και περιγράφει τον εαυτό του ως μέλος κοινωνικών κατηγοριών και ομάδων.
Η ατομική η προσωπική ταυτότητα , μπορούμε να πούμε ότι συνίσταται στον μοναδικό συνδυασμό στοιχείων που καθιστούν κάθε άνθρωπο διαφορετικό από οποιονδήποτε άλλο. Ο καθένας μας κατά βάθος αισθάνεται μόνος στο είδος του και την ίδια στιγμή ίδιος με τον εαυτό του σε κάθε χρονική και τοπική συγκυρία- αν και νιώθουμε ότι ανάλογα με τις περιστάσεις φέρνουμε στην επιφάνεια και άλλη όψη του εαυτού, ενώ ο εσωτερικός και ο κοινωνικός έλεγχος αντιμετωπίζουν με συγκαταβατικότητα τις ανακολουθίες που συνεπάγεται η πολυπρισματική μας υπόσταση.
Η συλλογική (ή κοινωνική) ταυτότητα αναφέρεται στην κατηγοριοποίηση βάσει της συμμετοχής σε ομάδες, κάνοντας διακριτές τις ομάδες αντί τα άτομα. Η ταύτιση με μια ομάδα συνδέεται με την εκμάθηση συστημάτων συμβόλων, καθώς και αξιών, νορμών και κανόνων, στοιχείων που στο σύνολό τους εκφράζουν την ομαδική ή πολιτισμική σύνδεση των ανθρώπων.
Η κοινοποίηση μιας ταυτότητας υπονοεί ότι συμμετέχουμε ενεργά με ένα μέρος της ύπαρξής μας ώστε να ταυτιστούμε με ορισμένη ομάδα. Αυτή η έννοια της ενεργής ανάμειξης υποδεικνύει ότι η ταυτότητα κάποιου σχηματίζεται μέσα από πολιτισμικές διαδικασίες, οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από πολιτισμικές δομές.
Στη διάρκεια της ζωής μας, ταυτιζόμαστε με διάφορες κοινωνικές ομάδες και επομένως αναπτύσσουμε πολλές ταυτότητες.
Η συμμετοχή σε ομάδες είναι μερικές φορές εθελοντική (π.χ., πολιτική συσχέτιση, επάγγελμα), σε άλλες είναι ακούσια (π.χ., φύλο, ηλικία). Εξαιτίας της συμμετοχής μας σε πολλές ομάδες ή υπο-ομάδες, βρισκόμαστε σε διαρκή επικοινωνία με ανθρώπους από εξω-ομάδες , ομάδες δλδ. στις οποίες δεν ανήκουμε.
Οι ταυτότητες ορίζονται εξωτερικά και εσωτερικά – δημιουργούμαστε από τον εαυτό μας και τους άλλους ταυτόχρονα. Η αντίληψή μας για τον εαυτό μας και τους άλλους επηρεάζει τον τρόπο που επικοινωνούμε με τους γύρω μας. Η εμφάνιση, οι αξίες, η ένδυση και η γλώσσα μας φανερώνουν ποιοι είμαστε, επομένως επηρεάζουν τις σχέσεις μας με τους άλλους.
Η φυλετική ταυτότητα αποτελεί έναν τύπο συλλογικής ταυτότητας και αφορά σε μια ομάδα που χαρακτηρίζει τον εαυτό της ή και χαρακτηρίζεται από άλλους ως ξεχωριστή στη βάση αμετάβλητων βιολογικών διαφορών . Ως καθοριστικό και ρυθμιστικό χαρακτηριστικό, η φυλή -που ως έννοια εισάγεται τον 17ο-18ο αι.,- έχει ιστορικά χρησιμοποιηθεί όχι μόνο για κοινωνική κατηγοριοποίηση, αλλά και ως βάση διακρίσεων.
Εκτός από τη φυλή και τον πολιτισμό, οι ταυτότητες μπορούν επίσης να καθορίζονται από το φύλο, την κοινωνική τάξη, την εθνοτικότητα, τη θρησκεία, τον πολιτικό προσανατολισμό, την κοινωνική ομάδα, το επάγγελμα και τη γεωγραφική περιοχή.
Αν η κοινωνική ταυτότητα, λόγω υπαγωγής σε υποβαθμισμένες ομάδες, είναι αρνητική, μπορούν να ενεργοποιηθούν ατομικές ή συλλογικές στρατηγικές αναβάθμισής της. Μπορεί κάποιος να εγκαταλείψει μια ομάδα που δεν εγγυάται τη θετική ταυτότητα για να προσχωρήσει σε μια άλλη, «καλύτερη» γι΄ αυτόν. Επίσης μπορεί να οριστεί η μειονεκτική ομάδα με έναν νέο, διαφορετικό, τρόπο, έτσι ώστε να αναδειχτούν ή/και να δημιουργηθούν θετικές .
Διαπολιτισμική επικοινωνία
Σημαντική θέση στη συζήτηση γύρω από τις ταυτότητες στην εποχή μας έχει η θεωρία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση και οι γενικότερες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στις σύγχρονες κοινωνίες , καθιστούν σκόπιμη , αν όχι αναγκαία , τη δημιουργία διαπολιτισμικής ταυτότητας.
Η διαπολιτισμική ταυτότητα μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της ανοιχτότητας σε πολιτισμικά διαφορετικούς ανθρώπους και της προθυμίας να διαπραγματευθεί κανείς τις διαφορές. Ο σημερινός κόσμος καθιστά αναγκαίες τις διαδικασίες κατασκευής και διαπραγμάτευσης της ταυτότητας, σε αντιδιαστολή με τις πιο παραδοσιακές διαδικασίες της διαμόρφωσης ταυτότητας.
Ανάπτυξη ενσυναίσθησης στη διαπολιτισμική επικοινωνία
Χρειάζεται επίσης να δημιουργήσουμε μια αίσθηση ενσυναίσθησης . Είναι αναγκαίο να κατανοούμε τους άλλους μπαίνοντας στον κόσμο τους ή ερχόμενοι στη θέση τους. Η έννοια της ενσυναίσθησης περιγράφεται ως ο βασικός μηχανισμός που καθιστά εφικτή την κατανόηση ανάμεσα σε δύο αλληλοεξαρτώμενα άτομα.
Ένας από τους σημαντικότερους φραγμούς στη διαπολιτισμική ικανότητα τίθεται από τον εθνοκεντρισμό, τον βαθμό στον οποίο κάποιος κρίνει τους άλλους πολιτισμούς ως κατώτερους από τον δικό του. Ο εθνοκεντρισμός συνήθως στηρίζεται σε στερεότυπα και προκαταλήψεις σχετικά με τα μέλη έξω-ομάδων, όταν αυτά συγκρίνονται με την εσω-ομάδα. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις μάς εμποδίζουν να αναγνωρίσουμε στοιχεία που δεν επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις μας. Προκειμένου οι άνθρωποι να γίνουν ικανότεροι διαπολιτισμικοί συνομιλητές, είναι σημαντικό να μειώσουν τον εθνοκεντρισμό και να αποφεύγουν τις προκατειλημμένες στάσεις.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
https://eclass.upa tras.gr/modules/document/file.php/PN1557/%CE%94%CE%99%CE%91%CE%9B%CE%95%CE%9E%CE%95%CE%99%CE%A3%20%26%20%CE%91%CE%9E%CE%99%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%93%CE%97%CE%A3%CE%97/%CE%91%CE%BE%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B7%CF%83%CE%B7/%CE%8E%CE%BB%CE%B7%203%CE%BF%CF%85%20%CF%84%CE%B5%CF%83%CF%84%202022/liu_arvaniti_10-9-2018Chpters6913.pdf