Από τότε που αυτός ο πίνακας έγινε μέρος των συλλογών του αναγνωρισμένου κύρους Musée d'Orsay στο Παρίσι το 2010, έγινε ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα μακάβριου ρομαντισμού. Οι λάτρεις του Gothic και του Dark Fantasy αγωνίζονται για να έχουν την ευκαιρία να το θαυμάσουν.
Γιατί όμως αυτός ο πίνακας είναι τόσο συναρπαστικός;
William Bouguereau, Dante and Virgil, 1850. Musée d'Orsay, Παρίσι.
Σε αυτόν τον μνημειώδη καμβά, συλλογιζόμαστε έναν γυμνό άνδρα , που φυτεύει τα κοφτερά του δόντια και το μυώδες σαγόνι του στο λαιμό ενός άλλου, συσπασμένο από πόνο κάτω από τη δύναμη του δήμιου του. Στο βάθος της σκηνής, δύο χαρακτήρες συλλογίζονται αυτόν τον αγώνα . Ένα πτώμα που κάνει μορφασμούς βρίσκεται στο έδαφος στα δεξιά αυτής της εκπληκτικής διαμάχης, ενώ ένας φτερωτός διάβολος χαμογελά καθώς παρακολουθεί το φρικιαστικό θέαμα .
1. Λίγο ιστορικό: Ποιοι είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος;
Ο Δάντης και ο Βιργίλιος είναι δύο χαρακτήρες που υπήρξαν πραγματικά, αλλά δεν διασταυρώθηκαν ποτέ στην πραγματική ζωή, καθώς τους χωρίζουν πάνω από 13 αιώνες. Το έργο τέχνης είναι μια αλληγορία από την ιστορία της Θείας Κωμωδίας . Αυτό το ποίημα, που γράφτηκε από τον Dante Alighieri στις αρχές του 14ου αιώνα (μεταξύ 1303 και 1321), θεωρείται αριστούργημα της δυτικής λογοτεχνίας. Περιγράφει ένα ταξίδι στα σύνορα των τριών υπερ-γήινων βασιλείων που είναι η Κόλαση , το Καθαρτήριο και ο Παράδεισος . Κάθε ένα από αυτά τα στάδια περιέχει 33 cantos και ένα εισαγωγικό canto ανεβάζει το σύνολο του κομματιού στα 100 canto.
Agnolo Bronzino (αποδίδεται), αλληγορικό πορτρέτο του Δάντη, γ. 1530. National Gallery of Art Washington.
Για να μην υπεισέλθω στις λεπτομέρειες αυτού του τεράστιου λογοτεχνικού έργου, ακολουθεί μια σύντομη περίληψη:
Ο Δάντης, που υποδύεται τον εαυτό του στην ιστορία, είναι ένοχος για ένα αμάρτημα λαγνείας και καταλήγει στην Κόλαση. Εκεί, συναντά την ψυχή του ποιητή Βιργίλιου , ενός διάσημου συγγραφέα που υπήρχε πραγματικά κατά τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, γύρω στο 50 π.Χ. Ο Βιργίλιος προσφέρεται να τον συνοδεύσει στην Κόλαση και το Καθαρτήριο, ώστε να φτάσει στον Παράδεισο και να αποφύγει τα πολλά εμπόδια και τα τρομακτικά πλάσματα που θα γλιστρήσουν στο πέρασμά του.
Οι δύο σύντροφοι διασχίζουν μαζί τους 9 κύκλους της Κόλασης, ο καθένας αφιερωμένος σε ένα συγκεκριμένο αμάρτημα. Μέσα από αυτό το σκοτεινό ταξίδι, ο Δάντης και ο Βιργίλιος θα ανακαλύψουν περισσότερο ή λιγότερο διάσημους πρωταγωνιστές - άλλοτε πραγματικούς, άλλοτε φανταστικούς.
Eugène Delacroix, The Barque of Dante, 1822. Musée du Louvre, Παρίσι.
Για παράδειγμα, στο κενό από την Κόλαση στο Καθαρτήριο, οι δύο φίλοι συναντώνται διαδοχικά:
Χαρακτήρες από την ελληνική μυθολογία : Αχιλλέας, Αριάδνη, οι Άρπυιες, ο κένταυρος Νέσσος, ο Ορφέας, ο Οδυσσέας, ο Δίας, η Μέδουσα, ο Μινώταυρος…
Διάσημοι Έλληνες μαθηματικοί και φιλόσοφοι στην εποχή τους : Θαλής, Σωκράτης, Πλάτωνας, Ιπποκράτης, Αριστοτέλης…
Πολιτικές προσωπικότητες και βασιλιάδες από διάφορες περιοχές του κόσμου : Αττίλας ο Ούννος, Καρλομάγνος, Ιούλιος Καίσαρας, Κλεοπάτρα, Ερρίκος Γ' της Αγγλίας, Αννίβας…
Πραγματικοί χαρακτήρες, διάσημοι για τις περίεργες και συχνά σκοτεινές τροχιές της ζωής τους , όπως ο Πάολο Μαλατέστα και η Φραντσέσκα Ντα Ρίμινι , δύο εραστές που δεν μπορούσαν να ζήσουν μαζί (η Φραντσέσκα ήταν παντρεμένη με τον απαίσιο αδερφό του Πάολο, ο οποίος τους σκότωσε και τους δύο όταν έμαθε το μυστικό τους romance), ή Ugolin, ένας τυραννικός ηγέτης που τιμωρήθηκε και κλείστηκε σε έναν πύργο με τα παιδιά του, και του οποίου ο μύθος λέει ότι έπρεπε να τα φάει για να επιβιώσει.
Πολλοί βιβλικοί χαρακτήρες : Άβελ, Αβραάμ, Αδάμ και Εύα, Ισαάκ, Ιακώβ, Ιούδας, Μωυσής...
Ή πρωταγωνιστές της κελτικής μυθολογίας (Lancelot of the Lake, Guinevere), ή της ισλαμικής θεολογίας (Mohammed).
Ary Scheffer, Dante and Virgil Meeting the Shades of Francesca da Rimini and Paolo, 1851. Musée du Louvre.
Τέλος, ο Δάντης περιλαμβάνει στην ιστορία του πολλές σύγχρονες προσωπικότητες, Ιταλούς πολιτικούς και εκκλησιαστικούς. Αυτές οι παρεμβολές του επιτρέπουν να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς του διακριτικά με τον πολιτικό κόσμο της Φλωρεντίας, μετατρέποντας το έργο του σε μια τεράστια διασταύρωση όπου ανθίζουν πρωταγωνιστές από διαφορετικές εποχές, περιοχές και θρησκείες.
Ας επιστρέψουμε τώρα στον πίνακα του Bouguereau: Στο βάθος, στα αριστερά, οι δύο μπερδεμένοι και ανήσυχοι στοχαστές είναι ο Δάντης και ο Βιργίλιος , κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους σε έναν από τους 9 κύκλους της Κόλασης. Οι δύο άνδρες που παρακολουθούν είναι οι Καταραμένοι , εκείνες οι ψυχές που είναι καταδικασμένες στις τιμωρίες της Κόλασης ισόβια. Στο μύθο που δημιούργησε ο Δάντης, αυτοί οι καταραμένοι είναι αιχμάλωτοι μιας θλιβερής μοίρας: νύχτα και μέρα, πρέπει να πολεμήσουν, βίαια, σε ένα σύμπαν γεμάτο φίδια, αιχμηρούς βράχους και πολλά άλλα βάσανα.
Τα καντό του Dante Alighieri είναι τόσο λεπτομερή που ενέπνευσαν πολλούς καλλιτέχνες ανά τους αιώνες, όλοι προσπαθώντας να εικονογραφήσουν τις παράξενες σκηνές αυτού του σαγηνευτικού έπους. Ο Botticelli , ο Auguste Rodin , ο Hippolyte Flandrin , ο Gustave Doré ή ο επιφανής Eugène Delacroix έχουν θέσει τα πινέλα και τα ταλέντα τους στην υπηρεσία αυτού του χριστιανικού μύθου.
Auguste Rodin, The Kiss (Paolo Malatesta and Francesca Da Rimini), 1882. Musée Rodin, Παρίσι.
2. Γιατί να επιλέξετε ένα τέτοιο συγκεκριμένο θέμα;
Ο William Bouguereau είναι ακαδημαϊκός . Τα έργα του επικυρώθηκαν από την καλλιτεχνική κοινότητα και το στούντιό του πλημμύρισε από αστικές και βασιλικές παραγγελίες. Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Γάλλος καλλιτέχνης παρήγαγε ως επί το πλείστον πορτρέτα και σκηνές ζωής μικρού ενδιαφέροντος.
Ωστόσο, όταν συνέλαβε αυτό το κομμάτι, ο Bouguereau ήταν μόλις 25 ετών: έπρεπε να αφήσει ένα σημάδι , και γι' αυτό, τίποτα καλύτερο από ένα τολμηρό θέμα. Εκείνη την εποχή, ο μόνος τρόπος για να γίνει διάσημος ήταν να επιτύχει μια κριτική επιτυχία στο Salon Officiel (τη μοναδική ετήσια έκθεση που επιτρέπει στους Γάλλους καλλιτέχνες να δείξουν τη δουλειά τους): έπρεπε να είναι προσεκτικός με τις προτάσεις του .
Pietro Antonio Martini, The Official Salon of 1787 . Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.
Σε αυτόν τον πίνακα, ο ζωγράφος δεν τσιγκουνεύεται τα εφέ και τα τεχνουργήματα, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι κάνει τη σύνθεση εξωφρενικά δραματική. Αν και ο μυς αυτών των δύο θηριωδών είναι παραμορφωμένος και δεν ανταποκρίνεται σε μια ανατομική πραγματικότητα, η απόδοση της σάρκας και των μαλλιών είναι εντυπωσιακά αληθινή. Ο Bouguereau αρνήθηκε πολλές φορές στο Salon. Αλλά τώρα, ήρθε η ώρα της εκδίκησης : η κριτική υποδοχή αυτού του έργου ήταν εκπληκτική. Ο ζωγράφος έγινε το αστέρι του Σαλονιού και σύντομα απέκτησε το Άγιο Δισκοπότηρο για έναν καλλιτέχνη του 19ου αιώνα: μια πληθώρα βασιλικών και αστικών παραγγελιών.
3. Bouguereau: εκλεπτυσμένος καλλιτέχνης, θύμα της νεωτερικότητας
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Γουίλιαμ Μπουγκερό είχε μεγάλη αναγνώριση από το καλλιτεχνικό κατεστημένο και τους πλούσιους συλλέκτες. Το στούντιο του έτρεχε με πλήρη ταχύτητα και ο κύριος παραπονέθηκε ότι δεν είχε πλέον χρόνο να πάει στην τουαλέτα χωρίς να χάσει χρήματα.
William Bouguereau, Equality Before Death , 1848. Musée d'Orsay, Παρίσι.
Ωστόσο, σήμερα, αυτός ο καλλιτέχνης παραμένει πολύ λιγότερο διάσημος σε όλο τον κόσμο από τους συγχρόνους του Claude Monet , Paul Cézanne , Auguste Renoir ή Edgar Degas .
Ο λόγος για μια τέτοια ανισορροπία;
Είναι η εμφάνιση της νεωτερικότητας , που ενσαρκώνεται από τον ιμπρεσιονισμό , που γρήγορα θα κάνει τον αγνό και σκληρό ακαδημαϊσμό που υπερασπίζονται ο William Bouguereau , ο Alexandre Cabanel ή οι αδερφοί Flandrin ξεπερασμένοι.
Alexandre Cabanel, Fallen Angel, 1847. Musée Fabre, Montpellier (Γαλλία).
Ξέρατε ότι?
Οι ιμπρεσιονιστές μισούσαν τον Μπουγκερό, ο οποίος αντιπροσώπευε γι' αυτούς την απεικόνιση της ακαδημαϊκής επιτυχίας και της καλλιτεχνικής ευκολίας. Για τον Émile Zola , έναν μεγάλο υπερασπιστή του σύγχρονου σκοπού, ο Bouguereau είναι «το ύψος του ανάγλυφου, της στιλπνής κομψότητας» . Ο Πωλ Σεζάν έφτασε στο σημείο να προφέρει αυτές τις τρομερές λέξεις: « Τώρα, γάμα Μπουγκέρο!» . Όλοι τον κατηγορούν ότι είναι πολύ γλαφυρός, πολύ μελωμένος ή πολύ γλυκός. Τον κατηγορούν ότι απέχει από την πραγματικότητα του κόσμου, ότι συμμετέχει σε αυτή την καλλιτεχνική μεταμφίεση που επιβραδύνει την ανάδυση μιας πραγματικής νεωτερικότητας.
William Bouguereau, The Oreads, 1902. Musée d'Orsay, Παρίσι.
Χρειάστηκε περισσότερο από έναν αιώνα για να ανακαλυφθούν εκ νέου οι τεράστιοι και πολλαπλοί πίνακες του Bouguereau. Το 1980, μια αναδρομική έκθεση στο Petit Palais, ακολουθούμενη από τη δημοσίευση ενός καταλόγου raisonné τη δεκαετία του 2000, επέτρεψε στο κοινό να απολαύσει πολλά αριστουργήματα που άδικα ξεχάστηκαν από τη σύγκρουση της νεωτερικότητας.
Το Kitsch πέθανε, ζήτω το κιτς!
Bastien Alleaume (Crapsule Project)