Τι είναι πιο συναρπαστικό από ένα πορτρέτο ενός ζωγράφου που φτιάχτηκε από τον ίδιο;
Καθ 'όλη τη διάρκεια της ιστορίας της Τέχνης, η αυτοπροσωπογραφία έγινε γρήγορα μια άσκηση στο στυλ που ήταν γνωστή στους καλλιτέχνες. Αυτό ανταποκρίνεται πράγματι σε δύο στόχους, δύο προθέσεις για τον ζωγράφο: πρώτον, η αυτοπροσωπογραφία του επιτρέπει να ανταποκριθεί σε μια ασήμαντη ανάγκη αναγνώρισης. Έτσι, προμελετώντας μια μεταθανάτια επιτυχία ή μια χιλιετή μετάδοση, η αυτοπροσωπογραφία επιτρέπει στον καλλιτέχνη να προσφέρει στο ευρύ κοινό τα χαρακτηριστικά ενός προσώπου που συνδέονται με την τεχνική του, το στυλ του ή τις φιλοδοξίες του. Στη συνέχεια, αυτή η προσέγγιση του επιτρέπει να έχει τον τέλειο έλεγχο της εικόνας του ή τουλάχιστον της φυσικής του εμφάνισης: καλλιτέχνες, άνδρες και γυναίκες, δείχνουν πάντα όπως θέλουν να φαίνονται από τους άλλους, αλλά και ως «θέλουν να διαφοροποιηθούν από τους.
1. Jan van Eyck, The Man in the Red Turban, 1433:
Το παλαιότερο
Oil on Wood, 26 x 19 cm - Λονδίνο, Η Εθνική Πινακοθήκη
Πριν από τον 15ο αιώνα, ο καλλιτέχνης όπως τον καταλαβαίνουμε σήμερα (είτε ζωγράφος, γλύπτης είτε υφαντής) θεωρούνταν τεχνίτης και ως εκ τούτου, η δημιουργικότητά του ήταν στην υπηρεσία της υψηλής κοινωνίας. Παρήγαγε για τους ισχυρούς και δεν δούλεψε ποτέ για τον εαυτό του: για να επιτύχει τους προσωπικούς του στόχους, εξαρτιόταν από μια ιεραρχία. Αυτή η έλλειψη ανεξαρτησίας, συντρίβοντας τις ατομικές φιλοδοξίες των καλλιτεχνών , εξηγεί γιατί δεν βρίσκουμε καθόλου ή λίγα ίχνη αυτοπροσωπογραφιών πριν από την παρέμβαση του Jan Van Eyck το 1433.
Αυτός ο Φλαμανδός πρωτόγονος ήταν ιδιαίτερα άνετος στο τέλος της ζωής του: το 1430, διορίστηκε επιμελητής στο δούκα Φίλιππο της Βουργουνδίας (ένα είδος πολυτελούς θυρωρού ) και διατήρησε τη θέση του ως επίσημος ζωγράφος της πόλης της Μπριζ . Οδηγεί, λοιπόν, πολύ καλά και απαλλάσσεται όλο και περισσότερο από την καθαρή λειτουργία του τεχνίτη , του ζωγράφου της Αυλής. Έτσι παρήγαγε το 1433 την παλαιότερη ανεξάρτητη αυτοπροσωπογραφία στην ιστορία της τέχνης στην Ευρώπη. Ανακαλύπτουμε το πρόσωπο ενός άντρα , στο προφίλ και στην ακμή της ζωής, με ένα ήρεμο και ζωηρό βλέμμα να καθηλώνει τον θεατή. Στο κεφάλι του, ένα μεγάλο εκθαμβωτικό κόκκινο τουρμπάνι δείχνει την τεχνική μαεστρία αυτού του μεγάλου Βέλγου δασκάλου.
2. Giorgone, Αυτοπροσωπογραφία στο David, γύρω στο 1510:
Το πιο μυστηριώδες
Λάδι σε καμβά, 52 x 43 εκ. (Περικομμένο) - Μπράνσγουικ, Μουσείο Herzog Anton Ulrich
Λίγο μετά τη φλαμανδική μανία του Jan van Eyck, ήταν στην Ιταλία που πολλοί καλλιτέχνες δοκίμασαν το χέρι τους σε αυτή την άσκηση. Ο Φρά Φίλιππο Λίπι , Φλωρεντίνος ζωγράφος της Πρώτης Αναγέννησης, ενσωματώνει διακριτικά το πρόσωπό του σε ορισμένες βιβλικές σκηνές που του παραγγέλθηκαν (κυρίως Η στέψη της Παρθένου , περίπου 1445).
Ο παρμεζάνας , ένα νεαρό ταλέντο από την Πάρμα, διασκεδάζει εκπροσωπώντας το νεανικό του πρόσωπο στην καρδιά ενός παράξενου τρομπέ ( αυτοπροσωπογραφία σε έναν κυρτό καθρέφτη , 1523). Ταυτόχρονα, ο Giorgione , που εργάζεται στη Βενετία, αποφασίζει επίσης να χρησιμοποιήσει το ταλέντο του για να εκπροσωπήσει τον εαυτό του. Το έργο που φέρθηκε έτσι στον κόσμο ( βλ. Παραπάνω ) θα χρωματιστεί με μυστικισμό : ένα ψυχρό πρόσωπο, που μόλις φαίνεται, είναι δύσκολο να εξέλθει από ένα αδιαφανές σκοτάδι.
Στην πραγματικότητα, το έργο όπως το γνωρίζουμε σήμερα είναι περικομμένο : έχει ακρωτηριαστεί και αυτές οι αλλοιώσεις έχουν κάνει τις πραγματικές προθέσεις αυτής της αυτοπροσωπογραφίας να εξαφανιστούν . Χάρη σε μια χαρακτική του 1650 που αναπαρήγαγε αυτόν τον πίνακα όταν ήταν ακόμα άθικτος, καταφέρνουμε ακόμα να σχεδιάζουμε τις προθέσεις του Giorgione: αρχικά, κρατούσε το κεφάλι του Γολιάθ στο χέρι του και ως εκ τούτου εμφανίστηκε στο ρόλο του Δαβίδ, του βιβλικού ήρωα. Αυτή είναι η πρώτη αλληγορική αυτοπροσωπογραφία στην ιστορία της τέχνης στην Ευρώπη , η οποία θα ανοίξει το δρόμο για πολλούς άλλους ταλαντούχους καλλιτέχνες, όπως ο Michelangelo ( Αυτοπροσωπογραφία στο δέρμα του Barthélémy ) ή ο Caravaggio ( David με το κεφάλι του Γολιάθ ) Το Δυστυχώς, ο Giorgione πέθανε λίγους μήνες μετά τη λήψη αυτού του πορτρέτου , παρασύρθηκε από την πανούκλα που μαινόταν εκείνη την εποχή.
3. Catharina van Hemessen, Αυτοπροσωπογραφία στο καβαλέτο, 1548: Το πρώτο γυναικείο αυτοπροσωπογραφία
Τέμπερα σε ξύλο, 32 x 25 cm - Βασιλεία, Kunstmuseum Basel
Μακριά από τα παλιά κλισέ του άντρα, του καλλιτέχνη που ζωγραφίζει και της γυναίκας , της μούσας που εμπνέει , ορισμένες γυναίκες καλλιτέχνες μπόρεσαν να επηρεάσουν την καλλιτεχνική παραγωγή από τις αρχές του 16ου αιώνα . Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Catharina van Hemessen , της οποίας η αυτοπροσωπογραφία με καβαλέτο 1548 είναι μια πρώιμη εκδήλωση αυτού.
Είναι το παλαιότερο γνωστό παράδειγμα αυτοπροσωπογραφίας « στο καβαλέτο » , μια άσκηση με στυλ που συχνά θα επαναλαμβάνεται στους αιώνες από πολύ διάσημους ζωγράφους ( Ρέμπραντ, Βαν Γκογκ, Καϊλεμπότ, Μαγκρίτ ... για να αναφέρουμε μόνο μερικά) ... αυτούς!). Ανακαλύπτουμε μια γυναίκα με αυτοπεποίθηση , που μας παρατηρεί με όλα τα σημάδια μιας ακμάζουσας δημιουργικότητας : καβαλέτο, παλέτα, σπάτουλα, αντίκες κεφαλαία γράμματα και πινέλα διατεταγμένα σε σχήμα σταυρού.
Χωρίς αμφιβολία: αυτή η γυναίκα είναι ισχυρή!
4. Antoine van Dyck, Αυτοπροσωπογραφία με ηλιοτρόπιο, περίπου 1635: Το πιο σαρκαστικό
Λάδι σε καμβά, 60 x 73 εκ. - Λονδίνο, Δούκα του Γουέστμινστερ Συλλογή
Στο ίδιο πνεύμα με τον Jan van Eyck, ο Antoine van Dyck ήταν επίσης ένας σούπερ σταρ ζωγράφος της εποχής του : αυτός ο φλαμανδός μπαρόκ καλλιτέχνης αρχικά έγινε γνωστός στη Φλάνδρα και στη συνέχεια στην Ιταλία , πριν γίνει επίσημος ζωγράφος στην Αγγλία . Μετά από αυτό το επιτυχημένο ευρωπαϊκό έπος, γύρω στο 1635, αυτός ο διάσημος ζωγράφος πορτρέτου ζωγράφισε τον εαυτό του ως ευγενή σε συνομιλία με έναν ηλίανθο . Πολύ περισσότερο από μια απλή απλή σύνθεση, αυτό το ηλιοτρόπιο συμβολίζει τον βασιλιά της Αγγλίας Κάρολο 1ο .
Στρέφει το στεφάνι του προς τον ζωγράφο, σαν να ήταν ο ήλιος ! Η συγκεκριμένη ρύθμιση επομένως ενσαρκώνει τη βασιλική εύνοια. Ταυτόχρονα, ο καλλιτέχνης δείχνει το λουλούδι με το δεξί του χέρι, και, με το αριστερό του χέρι, παίζει με τη βαριά χρυσή αλυσίδα του , που του είχε δώσει ο βασιλιάς λίγο πριν, σε ένδειξη ελευθερίας. Μέσα στο ίδιο έργο, ο καλλιτέχνης καταφέρνει να συνθέσει την προσωπική και επαγγελματική του επιτυχία , μεταξύ καλλιτεχνικής δόξας και βασιλικού κύρους , ενώ συζητά με τον θεατή και κοροϊδεύει τον μονάρχη .
5. David Bailly, Αυτοπροσωπογραφία με σύμβολα ματαιοδοξίας, 1651: Ο πιο διανοούμενος
Λάδι σε καμβά, 89,5 x 122 cm - Λάιντεν, Μουσείο De Lakenhal
Ο καλλιτέχνης από το Λέιντεν (Ολλανδία) Ντέιβιντ Μπέιλι αποδεικνύει σε αυτό το έργο ότι μπορεί να είναι εύκολο, για έναν μεγαλοφυή ζωγράφο σαν αυτόν, να συνειδητοποιήσει ταυτόχρονα μια υπέροχη νεκρή φύση και ένα υπέροχο αυτοπροσωπογραφία . Ωστόσο, η καλή δεξιοτεχνία αυτού του καμβά είναι μόνο η πρώτη αντίληψη για ένα έργο γεμάτο λεπτομέρειες και λεπτότητες : ανακαλύπτουμε έναν ζωγράφο που κάθεται στο τέλος ενός τραπεζιού, στο εργαστήριό του γεμάτο αντικείμενα κάθε είδους: γλυπτά και καλλιτεχνικά μπιχλιμπίδια, κοσμήματα , αξεσουάρ, κρανίο, κλεψύδρα, αρχαίοι κύλινδροι, φυσαλίδες σαπουνιού έτοιμες να σκάσουν… Αυτός ο πίνακας είναι γεμάτος με σύμβολα ματαιοδοξίας : μια αλληγορική αναπαράσταση του χρόνου που περνά , και κυρίως, του θανάτου.
Όταν παρήγαγε αυτό το έργο, ο David Bailly ήταν 67 ετών . Δεν είναι πια αυτός ο περήφανος και δυναμικός νεαρός που μας δείχνει τη συλλογή των λειψάνων του. Στην πραγματικότητα, η λύση σε αυτό το αίνιγμα μπορεί να βρεθεί στα δύο οβάλ πορτρέτα: ανακαλύπτουμε το πραγματικό πορτρέτο του Bailly , καθώς και αυτό της γυναίκας του δίπλα. Ο καλλιτέχνης λοιπόν εκπροσωπήθηκε εκ των υστέρων , όπως είδε τον εαυτό του πριν από 40 χρόνια. Αυτή η αυτοπροσωπογραφία είναι μια ματιά στο παρελθόν για τον συγγραφέα του, αν και σκεφτόμαστε έναν καλλιτέχνη να μας εκθέτει το μέλλον του .
6. Vincent van Gogh, Αυτοπροσωπογραφία με το επίδεσμο αυτί, 1889: Το πιο ασυνήθιστο
Λάδι σε καμβά, 60 x 49 εκ. - Λονδίνο, The Courtauld Institute of Art
Πώς να προσεγγίσετε εμβληματικά αυτοπροσωπογραφία χωρίς να προκαλείτε τον Βαν Γκογκ ! Σε δέκα χρόνια δουλειάς, υπάρχουν περισσότερες από 43 αυτοπροσωπογραφίες του Ολλανδού ζωγράφου , το καθένα πιο υπέροχο και παράλογο από το επόμενο.
Αυτή η αυτοπροσωπογραφία του 1889 ( ένα χρόνο πριν από το θάνατό του ), δημιουργήθηκε μετά από τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν στην Αρλ . Στις 23 Δεκεμβρίου 1888, ξέσπασε καβγάς με τον φίλο και συνάδελφό του Πολ Γκογκέν . Λαβωμένος με θυμό και σε προχωρημένη κατάσταση μέθης, ο Βαν Γκογκ φεύγει από το εργαστήριο και περιπλανιέται στην πόλη, πριν εγκλωβιστεί σε γνωστό οίκο ανοχής. Οπλισμένος με ξυράφι, αποφασίζει να κόψει το αυτί του για να το προσφέρει στη Ρέιτσελ, μια πόρνη που εκτιμούσε, ως λείψανο. Στη συνέχεια σκόνταψε στο σπίτι, πριν τον βρει η αστυνομία, η οποία τον μετέφερε στο νοσοκομείο για θεραπεία. Οι γιατροί τον διέγνωσαν με κρίση αλκοολισμού ανακατεμένο με σχιζοφρενικό αυτοακρωτηριασμό : είναι σύντομα το τέλος αυτής της παρακμιακής μελαγχολικής ιδιοφυΐας και είναι σε πλήρη ανάρρωση που συνειδητοποιεί στη συνέχεια αυτό το έργο , στο οποίο ανακαλύπτουμε ένα θλιμμένο πρόσωπο. εμφάνιση και χλωμή χροιά. Πίσω του, βλέπουμε μια ιαπωνική χαρακτική: είναι η Γκέισα σε ένα τοπίο του Sato Torakiyo . Μεγάλος θαυμαστής της ασιατικής τέχνης , και κυρίως των ιαπωνικών εκτυπώσεων ( ukiyo-e ) που ανακάλυψε στο Παρίσι, αυτός ο νέος τρόπος διαρρύθμισης χρωμάτων και σύνθεσης θα τον ακολουθεί καθ 'όλη τη διάρκεια του έργου του. Ένας καλλιτέχνης βασανισμένος από καταστροφικές αποδράσεις , ο Βαν Γκογκ αισθάνθηκε πραγματικά τον εαυτό του όταν ζωγράφισε. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αυτοπροσωπογραφίες του θα σηματοδοτήσουν την ιστορία της τέχνης για πάντα.
7. Frida Kahlo, Self-Portrait with Cropped Hair, 1940: The Most Intimate
Λάδι σε καμβά, 40 x 27,9 εκ. - Νέα Υόρκη, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης
Όπως και ο Βαν Γκογκ, είναι δύσκολο να καθοριστεί μια ταξινόμηση των πιο εμβληματικών αυτοπροσωπογραφιών χωρίς να αναφερθεί ο πιο εκπληκτικός μεξικανός καλλιτέχνης : η Φρίντα Κάλο . Από τους 150 πίνακες που παρήγαγε κατά τη διάρκεια της ζωής της, υπάρχουν τουλάχιστον 55 αυτοπροσωπογραφίες .
Ο κύριος σκοπός αυτών των αυτοπαραστάσεων ήταν να εκφράσουν τις διάφορες αναταραχές της ύπαρξής της , αφού η ζωή της ήταν μια πορεία τραγωδιών και ατυχιών : τροχαίο ατύχημα, αποβολές, συζυγικά ναυάγια, κρίσεις ζήλιας, προβλήματα αλκοόλ και αλκοόλ. Το
Αυτή η αυτοπροσωπογραφία του 1940 έρχεται λίγο πριν καρφωθεί η καλλιτέχνης στο κρεβάτι του νοσοκομείου της και πραγματικά υπέφερε από την αναπηρία της. Παρ 'όλα αυτά, ακολουθεί τη βάναυση ρήξη μεταξύ της Φρίντα και του Ντιέγκο Ριβέρα , της αδελφής ψυχής της, που την έκανε να υποφέρει σε απόγνωση. Τη βρίσκουμε να κάθεται στο κέντρο ενός άδειου δωματίου, ντυμένη με ένα σκοτεινό και πολύ μεγάλο κοστούμι, ένα ψαλίδι στο δεξί της χέρι, και κορδόνια μαλλιών σπαρμένα όπου μπορούν. Πάνω απ 'όλα, ρίχνει ένα ήρεμο, περήφανο και προκλητικό βλέμμα στον παρατηρητή .
Ενώ τα μεγαλοπρεπή και μακριά μαλλιά της ήταν μέρος του θρύλου της, γιατί να κάνει μια τέτοια πράξη;
Στην κορυφή της σύνθεσης, ανακαλύπτουμε την παρτιτούρα ενός μεξικάνικου τραγουδιού αγάπης: « Κοίτα, αν σε αγάπησα, ήταν για τα μαλλιά σου. τώρα που ξυρίστηκες, δεν σε αγαπώ πια . ". Γενικά, η παραμέληση ( διαζύγιο ) και τα κομμένα μαλλιά ( απώλεια ελκυστικότητας ) είναι συνώνυμα της ατιμίας και της ταπείνωσης . Ωστόσο, η πόζα της Φρίντα και το περήφανο βλέμμα της δεν συμπίπτουν με αυτούς τους ισχυρισμούς . Το μήνυμα που επιδιώκει να μας μεταφέρει είναι σίγουρα πιο θετικό: μόνο με τη βοήθεια της εθελοντικής αυτοπεποίθησης κερδίζουμε την χαμένη μας αξιοπρέπεια . Ανάθεμα τα παλιά δόγματα που πήρε, η Φρίντα και ρίχνει τον φιμέ ρόλο της θηλυκότητας και της ομορφιάς, φθάνοντας σε ένα ήρεμο άξιο που θα κρίνουμε την προσωπικότητά του αποκλειστικά μέσα από τον φακό της δημιουργικότητας και της ελευθερίας του να είσαι. Αυτή η αυτοπροσωπογραφία είναι ένα χρυσαλίδι μέσω του οποίου ο καλλιτέχνης λειτουργεί μια μετάλλαξη της τροχιάς της ζωής του.
8. Felix Nussbaum, Αυτοπροσωπογραφία με Εβραϊκό Διαβατήριο, περίπου 1943: Το πιο δραματικό
Λάδι σε καμβά, 56 x 49 εκ. - Osnabrück, Felix Nussbaum -Haus
Αυτή η αυτοπροσωπογραφία του 1943 δεν σέβεται κανέναν από τους κώδικες της παραδοσιακής αυτοαναπαράστασης . Ανακαλύπτουμε εκεί έναν άνθρωπο, τόσο κοντά μας που είναι πιθανό να δούμε τις τρίχες της γενειάδας του, σε μια στάση που δεν είναι στατική: παίρνει μαζί του τον παρατηρητή , σε μια πτήση που δεν φαίνεται να οδηγεί σε τίποτα άλλο παρά προοπτική ενός αδιάβατου τοίχου . Δύο στοιχεία μας παρέχουν το πλαίσιο: στον δεξιό ώμο του μοντέλου, κάτω από το γιακά του παλτό που ανεβαίνει σαν να μας δείχνει, ανακαλύπτουμε ένα αστέρι του Δαβίδ , ένα σύμβολο στιγματισμού των Εβραίων κατά τη διάρκεια της ναζιστικής καταπίεσης . Στο δεξί του χέρι κρατά διαβατήριο, στο οποίο μπορεί κανείς να διαβάσει τις επιγραφές " JUIF - JOOD ". Χωρίς αμφιβολία, αντιμετωπίζουμε τη θηριωδία του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου , παρέα με έναν άνθρωπο διωκόμενο και κλεισμένο αυθαίρετα , για τις πεποιθήσεις του και το ανήκον του.
Ο Felix Nussbaum , συγγραφέας αυτής της τραγικής αυτοπροσωπογραφίας, ήταν ο ίδιος θύμα του ναζιστικού καθεστώτος. Γεννημένος στο Όσναμπρουκ (Γερμανία) το 1904 σε μια εβραϊκή οικογένεια, είχε μεταναστεύσει το 1933. Το 1941, κρύφτηκε στις Βρυξέλλες και παρήγαγε τα έργα του διακριτικά , σε κελάρια ή σοφίτες με το αυστηρό ελάχιστο. Παρά τα πάντα, διατηρεί την ενέργειά του, ο συνεχής φόβος της ανακάλυψης τονώνει τη δημιουργικότητά του . Τα έργα του θα χρωματιστούν έτσι με φόβο, μυστικότητα και φυγή. Με αυτήν την αυτοπροσωπογραφία (καθώς και μεγάλο μέρος του έργου του), αφήνει μια συγκλονιστική μαρτυρία για την τρομακτική φρίκη της κατάστασής του και μας προσφέρει ένα καυστικό μήνυμα: Ακόμα κι όταν όλα φαίνονται απελπιστικά, δεν πρέπει να τα παρατήσουμε, γιατί η αξιοπρέπεια της μη αποποίησης παραμένει . Δυστυχώς, η ελπίδα του για επιβίωση δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Λίγους μήνες αργότερα, αυτός και η σύζυγός του καταγγέλθηκαν, στη συνέχεια συνελήφθησαν και απελάθηκαν στο Άουσβιτς όπου δολοφονήθηκαν το 1944.
Εν κατακλείδι, αυτή η ταξινόμηση προφανώς δεν είναι εξαντλητική. (Πάρα πολύ) πολλοί καλλιτέχνες έχουν σημαδέψει την ιστορία της τέχνης με τις υπέροχες (και μερικές φορές ανησυχητικές) αυτοπροσωπογραφίες τους . Ορισμένες ιδιοφυίες, όπως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ, ο Ρέμπραντ, ο Φράνσις Μπέικον, ο Ντιέγκο Ριβέρα , ή ακόμα και ο Έγκον Σίλε, έχουν δημιουργήσει λεπτά και βαθιά έργα, εκφράζοντας την εσωτερική τους προσωπικότητα μέσα από την εμφάνιση του φακέλου του σώματός τους . Αν σας άρεσε αυτή η επιλογή, μείνετε συντονισμένοι γιατί ετοιμάζουμε ήδη αρκετά άλλα άρθρα που αφορούν εμβληματικά έργα στην ιστορία της Τέχνης. Επίσης, αν σας αρέσουν τα πορτρέτα, είτε είναι απλά κομψά είτε έντονα βαθιά, σας προσκαλούμε να ανακαλύψετε τη συλλογή πορτρέτων μας κάτω από 1000 € , συγκεντρώνοντας πορτρέτα ταλαντούχων καλλιτεχνών από την πλατφόρμα μας.
Bastien Alleaume
Διαχειριστής περιεχομένου - Artmajeur Online Art Gallery
Bastien Alleaume