Jan Fabre: Een Visionair van Hedendaagse Kunst

Jan Fabre is een Belgische kunstenaar die bekend staat om zijn innovatieve en provocerende uitingen. Zijn werk bestrijkt een breed scala aan media, waaronder beeldhouwkunst, performance, theater en schrijven. Fabres kunst onderzoekt vaak thema's als metamorfose, het menselijk lichaam en de kruising tussen leven en dood, wat hem een spilfiguur maakt in de hedendaagse kunst.

Biografie

Jan Fabre werd geboren op 14 december 1958 in Antwerpen, België. Hij studeerde aan het Stedelijk Instituut voor Decoratieve Kunsten en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Al vroeg in zijn carrière kreeg Fabre erkenning voor zijn performancekunst, die vaak fysieke uithoudingsvermogen en zelfonderzoek vereiste. In de loop der jaren breidde hij zijn repertoire uit met beeldende kunst en theater, waarmee hij zichzelf vestigde als een multidisciplinair kunstenaar.

Consilience-kunstenaar

Jan Fabre omarmt vaak het concept van 'Consilience'—de eenheid van kennis, een begrip dat voor het eerst werd geformuleerd door William Whewell (1794–1866) en later werd uitgebreid door de Amerikaanse entomoloog, bioloog en filosoof Edward O. Wilson in zijn boek uit 1998 "Consilience: The Unity of Knowledge." Fabre beschrijft zichzelf als een consilience-kunstenaar en legt uit dat het gaat om het samenvoegen van elementen uit verschillende disciplines, geleid door theorie en praktijk op basis van feiten. Zo kan het begrijpen van entomologie leiden tot nieuwe interpretaties in de beeldende kunst en vice versa. Deze interdisciplinaire benadering maakt verbindingen mogelijk tussen vakgebieden zoals kunst, theater, wetenschap, religie en geneeskunde, wat leidt tot nieuwe interpretaties.

Beeldende kunst en theater

In zijn beeldend werk ontwikkelde Fabre een uniek en coherent universum dat gekenmerkt wordt door een persoonlijke beeldtaal met terugkerende symbolen en motieven. Tijdens zijn studies aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en het Stedelijk Instituut voor Sierkunsten en Ambachten in Antwerpen, ontwikkelde hij een diepe waardering voor schoonheid en haar spirituele kracht. Geïnspireerd door de manuscripten van entomoloog Jean-Henri Fabre, raakte hij al op jonge leeftijd gefascineerd door de wereld van insecten.

Fabres iconische werken met de iriserende dekschilden van juweelkevers zijn een voorbeeld van zijn gebruik van metamorfose als centraal thema. Deze kevers, bekend om hun lange levensduur in mythologieën, worden gebruikt om blijvende mozaïekkunstwerken te creëren. Opmerkelijke voorbeelden zijn de plafondinstallatie "Heaven of Delight" in het Koninklijk Paleis van Brussel (2002), drie permanente altaarstukken in AMUZ, de voormalige Sint-Augustinuskerk in Antwerpen (2018) en het site-specifieke werk "Tribute to a Free Spirit" (2020) in de Fondation GGL Helenis in Montpellier.

Fabre breekt met hedendaagse theaterconventies door 'real-time performance' te introduceren en radicale mogelijkheden te verkennen om theater en dans nieuw leven in te blazen. Sinds 1975 schrijft hij zijn eigen toneelstukken, waarbij hij taal met zoveel precisie en terughoudendheid gebruikt dat het innovatieve ensceneringsoplossingen vereist. Zijn producties dagen gevestigde normen uit, zoals te zien is in "This is Theatre as Was to Be Expected and Foreseen" (1982) en "The Power of Theatrical Madness" op de Biënnale van Venetië in 1984.

Als choreograaf baanden Fabres werken als "The Dance Sections" (1987) en "The Sound of One Hand Clapping" (1990) voor het Frankfurt Ballet de weg voor zijn operatrilogie "The Minds of Helena Troubleyn", gemaakt met de Poolse componist Eugeniusz Knapik. In 1986 richtte hij het theatergezelschap Troubleyn/Jan Fabre op, gevestigd in Antwerpen, met uitgebreide internationale activiteiten.

Curiosa en bijdragen

• In het begin van zijn carrière voerde Fabre geldverslindende acts uit en maakte hij tekeningen met zijn eigen bloed.
• Fabre, bekend om zijn Bic-kunst, sloot zichzelf ooit drie dagen lang op in een witte kubus, waar hij tekeningen maakte met balpen.
• Voor 'Heaven of Delight' versierde hij het plafond van het Koninklijk Paleis in Brussel met 1,6 miljoen dekschilden van juweelkevers.
• Fabres poging om het wielerrecord van Eddy Merckx niet te verbreken op het Tête d'Or Velodrome in Lyon was een performatief kunstwerk.

Overtuiging

In september 2018 beschuldigden twintig voormalige leden van Jan Fabres podiumkunstengezelschap, Troubleyn/Jan Fabre (Antwerpen, België), hem van seksuele intimidatie, machtsmisbruik en aanranding. Deze beschuldigingen hebben Fabres reputatie in de kunstwereld aanzienlijk geschaad.

Op 28 juni 2021 klaagde de Belgische arbeidsauditeur, die optrad als aanklager omdat de vermeende strafbare feiten op de werkvloer hadden plaatsgevonden, Fabre aan voor geweld op de werkvloer en seksuele intimidatie.

Op 29 april 2022 veroordeelde een Belgische rechtbank Jan Fabre tot 18 maanden zonder gevangenisstraf voor vijf overtredingen van de wet betreffende het welzijn van werknemers, waaronder een incident van aanranding met een kus. Hoewel Fabre geen beroep aantekende tegen de veroordeling, verdedigden 175 voormalige werknemers en collega's hem, met het argument dat de weergave van Fabre als een 'racistische, gewelddadige molester' onjuist was.

Controverse

Op 26 oktober 2012 berichtten verschillende media over een incident tijdens een filmopname in het stadhuis van Antwerpen, waarbij levende katten in de lucht werden gegooid en op beschermde treden terechtkwamen. De eigenaar van de katten en een dierenarts waren aanwezig en Fabre verklaarde later dat de katten ongedeerd waren.

In februari 2016 werd Jan Fabre door het Griekse ministerie van Cultuur benoemd tot creatief directeur van het Athens – Epidaurus Festival. Hij nam minder dan twee maanden later ontslag, op 2 april 2016, na kritiek op zijn plan om het festival een eerbetoon te maken aan België, waarbij acht van de tien producties aan zijn thuisland zouden worden gewijd.

In oktober 2016 kreeg een tentoonstelling van Fabres werk in het Russische Staatsmuseum de Hermitage kritiek van bezoekers en instellingen zoals de Russisch-Orthodoxe Kerk. De tentoonstelling van opgezette dieren in ongewone poses zorgde voor verontwaardiging op sociale media, wat leidde tot een campagne onder de hashtag #позорэрмитажу ("Schande over u, Hermitage"). Het museum hield een openbaar evenement om de tentoonstelling toe te lichten en Fabre verduidelijkte dat de gebruikte dieren dood op wegen waren gevonden. Hij ontkende elke wreedheid en verklaarde dat de installatie een eerbetoon was aan deze dieren en de kracht, macht en kwetsbaarheid van zowel mensen als dieren benadrukte.

Beroemde stukken

Enkele van Fabres beroemdste stukken zijn:

• "The Hour Blue" : een serie sculpturen en installaties die volledig bedekt zijn met blauwe Bic-inkt, die de nacht en introspectie symboliseren.
• "Heaven of Delight" : een verbluffende plafondinstallatie in het Koninklijk Paleis van Brussel, versierd met duizenden iriserende keverschelpen.
• "Mount Olympus: To Glorify the Cult of Tragedy" : een 24-uur durende performance die de grenzen van het menselijk uithoudingsvermogen en theatrale expressie onderzoekt.
• "Tivoli Castle" : een uitgebreide installatie die kunst en architectuur combineert en Fabres innovatieve gebruik van ruimte en materialen illustreert.

Het brein van de zwarte weduwe (2018) Sculptuur van Jan Fabre

Analyse van enkele stukken

Het brein van de Zwarte Weduwe (2018)

"The Brain of the Black Widow" (2018) is een tot nadenken stemmend werk van de beroemde Belgische kunstenaar Jan Fabre. Deze creatie is een voorbeeld van Fabres fascinatie voor het snijvlak van de natuurlijke wereld en de menselijke anatomie. Het werk is vervaardigd in brons en toont een menselijk brein met een zwarte weduwe erop. De ingewikkelde details van het oppervlak van het brein, gecombineerd met de delicate weergave van de spin, creëren een krachtig visueel contrast.

Fabres gebruik van de zwarte weduwe, bekend om zijn dodelijke beet, naast het menselijk brein, een symbool van intellect en bewustzijn, roept thema's op van angst, kennis en de delicate balans tussen leven en dood. Deze creatie is een bewijs van Fabres vermogen om biologische elementen te mengen met een diepe symbolische betekenis, en nodigt kijkers uit om na te denken over de kwetsbare aard van het menselijk bestaan.

Het stuk zet Fabres onderzoek naar gedaanteverwisseling, sterfelijkheid en de dualiteit van schoonheid en horror voort, en is daarmee een belangrijke aanvulling op zijn oeuvre.

Vanitas licht (AS1/2) (2011) Sculptuur van Jan Fabre

Vanitas licht (AS1/2) (2011)

"Vanitas licht (AS1/2)" (2011) is een betoverende creatie van de gevierde Belgische kunstenaar Jan Fabre. Dit stuk is een opvallende weergave van het vanitas-thema, een genre van symbolische kunst dat ontstond in de 16e en 17e eeuw om kijkers te herinneren aan de vergankelijkheid van het leven, de zinloosheid van plezier en de zekerheid van de dood.

Het beeld toont een menselijke schedel, zorgvuldig vervaardigd in brons, waarbij een deel van de schedel is verwijderd en opzij is gezet, waardoor een binnenste holte zichtbaar wordt. Deze open schedel symboliseert de kwetsbaarheid van het leven en de onvermijdelijkheid van de dood. Het gebruik van brons, een duurzaam materiaal, plaatst het concept van sterfelijkheid tegenover de blijvende aard van kunst.

Fabres toevoeging van een kaarsenhouder bovenop de schedel accentueert het vanitas-thema verder. De kaars, vaak gebruikt in vanitas-schilderijen, symboliseert de vluchtige aard van het leven en het verstrijken van de tijd. Wanneer aangestoken, dient het als een aangrijpende herinnering aan de delicate balans tussen leven en dood.

"Vanitas licht (AS1/2)" weerspiegelt Fabres diepe betrokkenheid bij thema's als sterfelijkheid, vergankelijkheid en de menselijke conditie. Met dit stuk nodigt hij kijkers uit om na te denken over de vergankelijke aard van het bestaan en de blijvende kracht van kunst om deze diepgaande thema's vast te leggen en te overpeinzen.

Het masker van de macht / Le masque du pouvoir (2012) Sculptuur van Jan Fabre

Tentoonstellingen en aanwezigheid op de kunstmarkt

Het werk van Jan Fabre is tentoongesteld in talrijke prestigieuze tentoonstellingen over de hele wereld, waaronder een solotentoonstelling in het Louvre in Parijs in 2008 getiteld “L'ange de la métamorphose”, en verschillende deelnames aan de Biënnale van Venetië. Fabre's werken zijn zeer gewild op de kunstmarkt en brengen aanzienlijke prijzen op veilingen op. Zijn producties maken deel uit van belangrijke museumcollecties, zoals het Stedelijk Museum in Amsterdam en de Pinakothek der Moderne in München.

Invloed op andere artiesten

Fabre heeft talloze kunstenaars geïnspireerd met zijn unieke benadering van kunst. Zijn nadruk op de fysieke kant van performance en het gebruik van onconventionele materialen heeft hedendaagse kunstenaars zoals Marina Abramović en Damien Hirst beïnvloed. Fabres vermogen om theatrale elementen te mengen met visuele kunst heeft ook de weg vrijgemaakt voor een nieuwe generatie performancekunstenaars.

Weinig bekende feiten

• Jan Fabre bracht ooit 72 uur door met schrijven en tekenen met zijn eigen bloed als onderdeel van een performance met de titel "My Body, My Blood, My Landscape ".
• Hij is tevens toneelschrijver en heeft diverse toneelstukken geschreven die internationaal zijn opgevoerd.
• Fabre heeft een grote interesse in entomologie, wat blijkt uit het feit dat hij in zijn kunstwerken veelvuldig gebruikmaakt van keverhuisjes.

Jan Fabre blijft een torenhoge figuur in de wereld van de hedendaagse kunst, gevierd om zijn innovatieve technieken en diepgaande thematische verkenningen. Van zijn vroege leven in België tot zijn opkomst als een toonaangevende kunstenaar van de 21e eeuw, wordt Fabres reis gekenmerkt door een meedogenloze zoektocht naar nieuwe vormen van expressie. Zijn werken blijven inspireren en boeien, en laten een onuitwisbare indruk achter in de kunstwereld. Door zijn gestructureerde doeken en filosofische onderzoeken heeft Fabre zijn erfenis als een visionair die de kloof tussen het materiële en het metafysische overbrugt, verstevigd en belangrijke bijdragen levert aan de hedendaagse kunst.