Het Musée d'Orsay in Parijs richt momenteel de schijnwerpers op de laatste twee maanden van het leven van Vincent van Gogh, ter gelegenheid van de 170ste verjaardag van zijn geboorte. In samenwerking met het Van Gogh Museum in Amsterdam brengt de tentoonstelling getiteld ‘Van Gogh in Auvers-sur-Oise: De laatste maanden’ (die loopt tot 4 februari 2024) 48 van de 74 schilderijen en 25 van de 33 tekeningen samen die de Post-impressionistische kunstenaar gemaakt tussen 20 mei 1890, toen hij naar Auvers-sur-Oise verhuisde, en zijn tragische dood op 29 juli.
Van Gogh verhuisde naar Auvers-sur-Oise, een serene gemeente ongeveer dertig kilometer ten noordwesten van Parijs, om dichter bij zijn broer en kunsthandelaar Theo en zijn neefje Vincent Willem te zijn, en om behandeling te zoeken bij Dr. Paul Gachet.
De eerste galerij in de Orsay-tentoonstelling belicht Dr. Gachet, die carrière had gemaakt in de behandeling van melancholie, een onderwerp van zijn expertise, en kunstenaars als Paul Cézanne, Armand Guillaumin en Camille Pissarro tot zijn patiënten rekende. Gachet beschouwde Van Gogh zowel als een patiënt als als een vriend, en nodigde de kunstenaar vaak uit voor de zondagse lunch. De tentoonstelling toont Van Goghs portretten van Gachet, waaronder het beroemde schilderij uit 1890 dat in 1949 aan het Musée d'Orsay werd geschonken, evenals de enige ets van Van Gogh, een medium dat door Gachet ter beschikking werd gesteld.
De tentoonstelling is onderverdeeld in zes thematische secties, zoals 'Auvers is serieus mooi...' en 'De moderne portretkunst'. Het omvat dorpsgezichten, stillevens van bloemen, experimentele portretten met unieke weefpatronen, toon-op-toon schilderijen, een reeks intrigerende dubbelzijdige schetsen, brieven van Van Gogh (waaronder een die hij nooit heeft verzonden) en 11 van de 12 dubbele vierkante landschappen (1 meter bij 50 centimeter, ongeveer 3 voet 3 inch bij 1 voet 8 inch) die tot Van Goghs laatste artistieke fascinaties behoorden vóór zijn vroegtijdige overlijden.
Een van de meest iconische tentoongestelde werken is 'Korenveld met kraaien' (1890), dat Amsterdam al bijna een eeuw niet meer heeft verlaten. Deze dynamische compositie, gekenmerkt door gedurfde, zichtbare penseelstreken, toont onheilspellende kraaien die tegen een stormachtige hemel fladderen, vaak geïnterpreteerd als een uitdrukking van het bewustzijn van de kunstenaar over zijn naderende einde. Een ander opmerkelijk stuk is echter "Tree Roots" (1890), vermoedelijk voltooid enkele uren voordat Van Gogh zichzelf op tragische wijze in de borst schoot. Dit ogenschijnlijk abstracte schilderij, met zijn gehaaste en bijna onafgewerkte uiterlijk, toont een kleurrijke wirwar van wortels en boomstammen, die de machtige kracht van de natuur vertegenwoordigt.
Het onderwerp van de dood van Van Gogh, waarover veel wordt gespeculeerd, komt niet uitgebreid aan bod in de tentoonstelling zelf, maar wordt wel behandeld in de begeleidende catalogus. De curatoren kozen ervoor om zich niet te verdiepen in de controverses rond zijn dood en concentreerden zich in plaats daarvan op de stilte van zijn laatste creatieve maanden. Een essay met de titel "Een korte biografie van ondraaglijk lijden: Van Goghs zelfgekozen einde" onderzoekt echter de motivaties achter zijn tragische daad.
De tentoonstelling onderzoekt de relatie van Van Gogh met Dr. Gachet verder door het palet op te nemen dat Gachet op 27 juni aan Van Gogh leende. Dit palet werd door Van Gogh gebruikt om een portret te voltooien van Gachets dochter Marguerite die piano speelde terwijl ze in het wit gekleed was tegen een achtergrond van roodgevlekt groen. Als onderdeel van hun inspanningen om digitaal gerichte programmering voor tentoonstellingen te integreren, heeft het Musée d'Orsay Agnès Molia en Gordon opdracht gegeven voor een VR-ervaring van 10 minuten, waardoor bezoekers de details en kleuren van dit historisch belangrijke object kunnen verkennen.
In tegenstelling tot populaire meeslepende ervaringen kozen de organisatoren ervoor om zich te concentreren op het palet van Van Gogh om de integriteit van zijn kunstwerken te behouden. Bezoekers worden begroet met een unieke ervaring wanneer ze een recreatie van Gachets interieur betreden, waar Marguerite's stem hen uitnodigt om te verkennen. Een met kleur beladen stuk hout begint naar de bezoeker te zweven, verandert het perspectief en transformeert het palet in een landschap, waarbij de gebruiker een Lilliputter wordt die wordt geconfronteerd met impasto's ter grootte van een heuvel.
Net als het met verf bespatte palet barsten de laatste schilderijen van Van Gogh van levendige kleuren. "Jardin à Auvers-sur-Oise" (1890), met een door groen gedomineerd zicht op de tuin van Charles-François Daubigny, toont Van Goghs beheersing van verschillende technieken, van clusters van stippen tot losse en strak opeengepakte penseelstreken, waardoor een schilderij ontstaat dat bruist nog steeds van leven. De nadruk van de tentoonstelling ligt op het benadrukken van de materialiteit en de dikte van Van Goghs werken, waarmee zijn blijvende associatie met kleur opnieuw wordt bevestigd.
Jean Dubreil
