Egor Kraft, Inhoudsbewuste onderzoeken, 2019 © Egor Kraft
Hoe ervaren hedendaagse kunstenaars de opkomst van kunstmatige intelligentie in ons leven? Met "De wereld volgens AI" biedt Jeu de Paume een kritische en poëtische lezing van deze revolutie aan de hand van het werk van zo'n veertig kunstenaars. We spraken met Antonio Somaini, curator van de tentoonstelling, die licht werpt op de menselijke, culturele en esthetische vraagstukken die deze nieuwe vormen van creatie oproepen – variërend van co-creatie, collectief geheugen en generatieve hallucinaties.
Kunt u ons iets vertellen over de tentoonstelling en de belangrijkste doelstellingen ervan?
De tentoonstelling “De wereld volgens AI” in Le Jeu de Paume presenteert het werk van een veertigtal hedendaagse kunstenaars die de afgelopen tien jaar hebben gereageerd op de groeiende aanwezigheid van AI op alle niveaus van onze culturen, onze samenleving, de economie en op de arbeidsmarkt.
De tentoonstelling wil ons helpen begrijpen wat het vandaag de dag betekent om de wereld te ervaren volgens AI of via AI.
Hoe reageren kunstenaars op deze nieuwe realiteit?
De tentoonstelling laat zien hoe kunstenaars op deze nieuwe omstandigheden hebben gereageerd, hetzij door te proberen de werking van deze systemen met hun vooroordelen – gender, ras – en hun politieke en ethische kwesties bloot te leggen, hetzij door deze nieuwe generatieve modellen te onderzoeken die nieuwe vormen van samenwerking tussen het menselijke en het niet-menselijke mogelijk maken.
Daagt de tentoonstelling het idee van autonome AI uit?
De tentoonstelling benadrukt op verschillende manieren dat AI geen volledig autonoom of gedematerialiseerd systeem is. Integendeel, wat wij AI noemen, is volledig doordrongen van menselijke aanwezigheid, natuurlijke hulpbronnen en energie.
Het laat echt zien dat AI een collectief geheel is met meerdere menselijke en niet-menselijke bijdragen.
Hoe transformeren generatieve AI-modellen de artistieke creatie?
Met de verspreiding van generatieve AI-modellen veranderen ook de vormen van artistieke creatie. Kunstenaars leren samenwerken en co-creëren met AI-modellen, die over verschillende vormen van autonomie beschikken.
Ze onderzoeken deze modellen via aanwijzingen, via beelden. Ze gaan in op vormen van co-creatie en soms zelfs co-hallucinatie, in de zin dat ze de fouten van deze modellen – de 'glitches' of hallucinaties – onderzoeken.
Kunt u ons een voorbeeld geven van een tentoongesteld werk?
Sommige kunstenaars, zoals Grégory Chatonsky, van wie we hier een installatie bekijken, stellen deze modellen ter discussie als enorme opslagplaatsen van mogelijke beelden... Generatieve AI wordt hier een bron van virtualiteiten, van mogelijkheden die via haar modellen kunnen worden verkend.
Wat zijn de risico's van blootstelling?
De tentoonstelling belicht de gevaren die AI voor de mensheid vormt: energieverbruik, uitbuiting van werknemers en banenverlies.
Maar het onderzoekt ook de mogelijkheden van AI op het gebied van co-creatie, het verkennen van modellen en het openstaan voor nieuwe vormen van verbeelding.
Bieden sommige kunstenaars een andere visie op AI?
Ja. Holly Herndon werkt bijvoorbeeld voor een ander type AI: collectief, collaboratief, transparant en gebaseerd op vergoeding voor het werk van de kunstenaars die deelnemen aan de training.
Kunstenaars kunnen ons helpen bij het navigeren door de ingrijpende transformaties die we doormaken.
Wat zijn de belangrijkste menselijke kwesties die aan bod komen?
Een van de belangrijkste vragen is wat er met de mens zal gebeuren in zijn relatie met AI. De kunstenaars onderzoeken hoe de mens door deze technologieën opnieuw wordt gedefinieerd.
Sommige werken verbinden AI met andere vormen van collectieve intelligentie, zoals in de natuur – bijvoorbeeld een termietenheuvel die Agnieszka Courrante heeft gegoten.
En hoe zit het met AI-fouten? Worden die als artistiek onderwerp behandeld?
Ja, deze gebreken – of 'hallucinaties' – zijn momenten waarop modellen niet aan de verwachtingen voldoen. Veel kunstenaars onderzoeken ze op hun poëtische potentieel.
Vaak gebruiken ze oudere, minder ‘uitgelijnde’ versies van modellen om deze creatieve misstappen te voorkomen.
Hoe is de tentoonstelling opgebouwd?
Het is in verschillende secties gestructureerd: de materialiteit van technologieën, het in kaart brengen van AI in tijd en ruimte, de relatie ervan met andere vormen van collectieve intelligentie, kunstmatig zicht, microwerk, enzovoort.
Een ander deel is gewijd aan generatieve AI, die nieuwe teksten, beelden en stemmen produceert.
Biedt de tentoonstelling een historisch perspectief?
Ja, ze benadrukt dat deze transformaties oude wortels hebben: het lineaire perspectief tijdens de Renaissance, de uitvinding van de boekdrukkunst... Door middel van ‘tijdcapsules’ legt ze verbanden tussen het heden en het verleden.
Kunnen we zeggen dat AI is gebaseerd op de collectieve intelligentie van zowel mensen als niet-mensen?
Natuurlijk zijn er de programmeurs, de klikwerkers, de data die wij allemaal produceren... Het is een uiterst collectief systeem.
Welke rol speelt het geheugen in werken met AI?
Sommige kunstenaars, zoals Chatonsky met The Fourth Memory , benaderen AI als een proces van herverwerking van ons culturele geheugen, zelfs in het geval dat de mensheid zou verdwijnen.
Wat was jouw rol in de tentoonstelling?
Ik werd uitgenodigd als curator. Ik heb een academische achtergrond en houd me al jaren bezig met de impact van AI op beeld, visuele cultuur en hedendaagse kunst.
Hoe zou u AI definiëren?
Ik denk dat AI een machine is die de wereld codeert – teksten, beelden, verschijnselen – en deze vervolgens begrijpt of zich voorstelt.
De tentoonstelling The World According to AI brengt zo'n veertig kunstenaars samen en biedt een rijke en boeiende reis die de impact van kunstmatige intelligentie op onze verbeelding verkent. Te zien in Jeu de Paume (Parijs, Frankrijk) van 11 april tot en met 21 september 2025.
Nicolas Sarazin