Cildo Meireles, geboren in Rio de Janeiro in 1948, is een vooraanstaand figuur in de Braziliaanse conceptuele en installatiekunst. Meireles staat bekend om zijn politiek geladen werken en onderzoekt vaak thema's van verzet tegen de militaire dictatuur van Brazilië en bredere sociaal-politieke onderdrukking. Zijn grootschalige installaties, zoals Red Shift (1967-1984) en Insertions Into Ideological Circuits (1970-1976), moedigen diepe betrokkenheid van de kijker aan, wat vaak een fenomenologische reactie oproept door interactie.
Biografie
Cildo Meireles (geb. 1948) is een gerenommeerd Braziliaans conceptueel kunstenaar en beeldhouwer, bekend om zijn grootschalige installaties die kritiek leveren op politieke onderdrukking in Brazilië. Zijn interactieve werken moedigen het publiek aan om betrokken te raken, waardoor de kijker deel uitmaakt van de artistieke ervaring, wat vaak een fenomenologische reactie oproept.
Meireles werd geboren in Rio de Janeiro en toonde al vroeg een passie voor tekenen en ruimtelijke relaties. Als kind werden zijn creatieve interesses aangewakkerd door zijn vader, die werkte voor de Braziliaanse Indian Protection Service. Deze rol bracht het gezin ertoe om uitgebreid door landelijk Brazilië te reizen, wat Meireles' perceptie van inheemse culturen en hun marginalisering in de Braziliaanse samenleving diepgaand beïnvloedde. Deze thema's kwamen later terug in zijn werk, zoals in Southern Cross (1969-70) en Olvido (1990). Een ontmoeting in zijn jeugd met een verarmde man die een kleine hut in het bos bouwde, had een grote impact op zijn benadering van het maken van kunst die aan anderen kon worden overgelaten.
Meireles begon zijn formele kunststudies aan de Culturele Stichting van het Federale District in Brasilia in 1963. Eind jaren 60 maakte hij kennis met het werk van Hélio Oiticica en Lygia Clark, wat hem leidde naar de Neo-Concrete-beweging, die de ontbinding van de grenzen tussen kunst en leven onderzocht. Zijn politieke ontwaking kwam tijdens een demonstratie tegen de militaire dictatuur van Brazilië in 1964, wat later de politiek geladen thema's in zijn kunst beïnvloedde.
Meireles richtte zich aanvankelijk op tekenen, maar stapte in 1968 over op installatiekunst, waarbij hij interactieve omgevingen creëerde die vluchtige concepten onderzochten. Zijn vroege werk, zoals Virtual Spaces (1968), verdiepte zich in ruimtelijke geometrie en de relatie tussen objecten en hun omgeving.
Als reactie op de censuur van het militaire regime in Brazilië ontwikkelde Meireles de Insertions into Ideological Circuits (1970-1976), een subversief kunstproject waarbij hij politieke boodschappen op alledaagse voorwerpen zoals Coca-Cola-flessen en geld drukte. Hierdoor kon zijn kritiek op het kapitalisme en autoritarisme het dagelijkse leven infiltreren zonder directe confrontatie. Hoewel zijn werk politiek geladen blijft, is het geëvolueerd om subtieler te zijn in zijn kritiek.
Meireles speelde een sleutelrol bij de oprichting van de Experimentele Eenheid van het Museum voor Moderne Kunst in Rio de Janeiro in 1969 en was mede-redacteur van het kunsttijdschrift Malasartes in 1975. Hij ontving talrijke prestigieuze prijzen, waaronder de Prins Claus Prijs in 1999 en de Velázquez Prijs voor Plastische Kunsten in 2008.
Stijl, beweging en onderwerpen
Cildo Meireles is het meest bekend om zijn bijdragen aan conceptuele en installatiekunst. Hij werd sterk beïnvloed door de Braziliaanse neo-concretistische beweging, met name kunstenaars als Hélio Oiticica en Lygia Clark, die zich richtten op sensorische ervaringen en interactie met de kijker. Meireles' werk onderzoekt vaak kwesties van macht, controle en ideologie, met terugkerende thema's zoals onderdrukking, koloniale geschiedenis en de vermarkting van het dagelijks leven.
Beroemde werken
Rode verschuiving (1967–1984)
Red Shift is een grootschalige installatie bestaande uit drie kamers, elk gedomineerd door tinten rood. Het stuk verwijst zowel naar chromatische aberratie als naar het concept van "shift" als een verplaatsing of afwijking. De eerste kamer, getiteld Impregnation , overweldigt bezoekers met roodgekleurde huishoudelijke voorwerpen, wat een visueel verzadigde en desoriënterende ervaring creëert. De tweede kamer, Spill/Environment , bevat een plas rode inkt die uit een klein flesje stroomt, wat gedachten aan bloed en onrust oproept. De laatste kamer, Shift , bevat een gekantelde wasbak met rode vloeistof die uit een kraan stroomt, wat het verontrustende karakter van de installatie versterkt. Het alomtegenwoordige gebruik van rood is geïnterpreteerd als symbool voor geweld en politieke repressie tijdens de militaire dictatuur van Brazilië.
Zuiderkruis (1969–1970)
Dit minimalistische beeld, vaak door Meireles "humiliminimalisme" genoemd, is een kleine kubus die is gemaakt van twee soorten heilig hout die door het Tupi-volk in Brazilië worden gebruikt: dennenhout en eikenhout. Het beeld van 9 mm x 9 mm is gevuld met symbolische betekenissen, die inheemse overtuigingen vertegenwoordigen en dienen als waarschuwing aan de moderne maatschappij voor de gevolgen van het negeren van de natuur en traditie. Het beeld belichaamt de herinnering en culturele betekenis van het Tupi-volk, dat in de Braziliaanse maatschappij is gemarginaliseerd.
Invoegingen in ideologische circuits (1970-1976)
In dit politiek geladen project gebruikte Meireles alledaagse voorwerpen, zoals Coca-Cola-flessen en bankbiljetten, om kapitalistische en imperialistische ideologieën uit te dagen. Door op subtiele wijze kritische boodschappen in deze voorwerpen te stoppen, die al in omloop waren, wilde hij het publieke bewustzijn over consumentisme en politieke onderdrukking aanwakkeren. Zo werden zinnen als "Wie heeft Herzog vermoord?" op geld gedrukt om staatsgeweld in twijfel te trekken.
Door (1983–1989)
Through is een doolhofachtige installatie met acht ton gebroken glas, fluwelen touwen en verschillende barrières die een uitdagende en ongemakkelijke omgeving creëren voor deelnemers. Bezoekers worden uitgenodigd om door het gebroken glas te lopen, waardoor hun bewustzijn van fysieke en sensorische grenzen wordt vergroot. Het labyrintconcept is geïnspireerd op het werk van schrijver Jorge Luis Borges en roept gevoelens van desoriëntatie en reflectie op.
Babel (2001)
In Babel bouwt Meireles een torenhoge structuur van honderden radio's, elk afgestemd op verschillende stations die in verschillende talen uitzenden. Deze kakofonie van geluiden verwijst naar het Bijbelse verhaal van de Toren van Babel, dat symbool staat voor de fragmentatie van menselijke communicatie. De installatie reflecteert op de zinloosheid van het zoeken naar een universele taal in een wereld die verdeeld is door verschillende talen, terwijl het ook commentaar levert op globalisering en de impact ervan op communicatie.
Tentoonstellingen en de kunstmarkt
Meireles schat dat zijn eerste openbare tentoonstelling plaatsvond in 1965, toen een van zijn schilderijen en twee tekeningen werden tentoongesteld in de Segundo Salão Nacional de Arte Moderna in Brasília.
In 1999 werd een grote retrospectieve van zijn werk gehouden in het New Museum of Contemporary Art in New York. Deze tentoonstelling reisde later door naar het Museu de Arte Moderna in Rio de Janeiro en het São Paulo Museum of Modern Art. Naast de tentoonstelling publiceerde Phaidon Press in hetzelfde jaar een boek met de titel Cildo Meireles .
De eerste grote Britse tentoonstelling van zijn werk vond plaats in Tate Modern in oktober 2008, wat de eerste keer was dat een Braziliaanse kunstenaar werd geëerd met een volledige retrospectief in Tate. Deze tentoonstelling verhuisde later naar het Museu d'Art Contemporani in Barcelona en vervolgens naar het Museo Universitario Arte Contemporáneo (MUAC) in Mexico-Stad, waar het tot januari 2010 te zien was.
Van maart tot juli 2014 organiseerde HangarBicocca in Milaan een grote retrospectief van Meireles' werk, met twaalf van zijn belangrijkste stukken. Een andere opmerkelijke retrospectief, getiteld Entrevendo (Glimpsing) , vond plaats in SESC Pompeia van september 2019 tot februari 2020, met verschillende van zijn belangrijke installaties en vergezeld van een gedetailleerde tentoonstellingscatalogus.
Het werk van Cildo Meireles is internationaal tentoongesteld en was prominent aanwezig in meerdere edities van de Biënnale van Venetië (37e, 50e, 51e en 53e) in Italië, evenals de Biënnale van São Paulo (16e, 20e, 24e en 29e). Zijn aanwezigheid strekt zich uit tot de Biënnale van Istanbul in Turkije (6e en 8e editie), het Lofoten International Art Festival in Noorwegen, de Biënnale van Lyon in Frankrijk (11e en 14e editie) en de gewaardeerde Documenta-tentoonstellingen in Duitsland (9e en 11e).
In 2023 werd Meireles geëerd met de Roswitha Haftmann-prijs, de meest vooraanstaande prijs van Europa, waarmee hij de eerste Latijns-Amerikaanse ontvanger in meer dan twee decennia werd. Gedurende zijn illustere carrière heeft hij ook talloze andere nationale en internationale onderscheidingen ontvangen, waaronder de Faz Diferença Award van O Globo in 2019, de ABCA Award in 2015, de Velázquez Prize for Visual Arts in Madrid in 2008, de APCA Award in 2007, een eredoctoraat voor Schone Kunsten van San Francisco in 2005 en de titel van Officier de l'Ordre des Arts et des Lettres in Parijs in 2005, onder andere.
Meireles heeft solotentoonstellingen gehouden in enkele van 's werelds meest prestigieuze kunstinstellingen. Opmerkelijke tentoonstellingen zijn onder meer Cildo Meireles in het Museo de Arte Miguel Urrutia in Bogotá, Colombia (2020); Entrevendo bij SESC Pompéia in São Paulo (2019); Cildo Meireles: Installaties in Hangar Bicocca in Milaan, Italië (2014); en vitrines in het Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía in Madrid, Spanje (2013) en het Museu de Arte Contemporânea de Serralves in Porto, Portugal (2013-2014).
Zijn werk is ook te zien geweest in belangrijke retrospectieven zoals Cildo Meireles bij MACBA in Barcelona en MUAC in Mexico-Stad (2009), Tate Modern in Londen (2008) en de Pinacoteca de São Paulo (2006). Daarnaast waren zijn tentoonstellingen te zien in instellingen als Portikus im Leinwandhaus in Frankfurt (2004), Musée d'Art Moderne et Contemporain de Strasbourg in Frankrijk (2003), MAM-SP en MAM Rio in Brazilië (1999-2000) en het New Museum in New York (1999).
De afgelopen jaren heeft Meireles deelgenomen aan verschillende invloedrijke groepstentoonstellingen, waaronder Chosen Memories: Contemporary Latin American Art from the Patricia Phelps de Cisneros Gift and Beyond in het MoMA in New York (2023), Utopias e Distopias in MAM-Bahia in Salvador (2022) en The Source in Fondation Carmignac in Hyères, Frankrijk (2019).
Andere opmerkelijke groepstentoonstellingen zijn Conjuro de ríos in het Museo de Arte de la Universidad Nacional de Colombia in Bogotá (2018), Avenida Paulista in MASP in São Paulo (2017) en Em Polvorosa in MAM-Rio in Rio de Janeiro (2016). Zijn werk is onder andere ook opgenomen in Nous l'avons tant aimée, la révolution in het Musée d'Art Contemporain de Marseille, Frankrijk (2015) en de stadsbrede tentoonstelling voor hedendaagse kunst artevida in Casa França-Brasil in Rio de Janeiro (2014).
Meireles' stukken zijn te vinden in talrijke prominente openbare collecties over de hele wereld. Deze omvatten het Museum of Modern Art (MoMA) in New York, Tate in Londen en het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst in Gent, België. Zijn werk is ook onderdeel van collecties bij Instituto Inhotim in Brumadinho, MG; MAC – Niterói; het 21st Century Museum of Contemporary Art in Kanazawa, Japan; Fundação Serralves in Porto, Portugal; MACBA in Barcelona, Spanje; Centre Georges Pompidou in Parijs, Frankrijk; Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía in Madrid, Spanje; Museum für Moderne Kunst in Frankfurt, Duitsland; Los Angeles County Museum of Art (LACMA) in de VS; het Art Institute of Chicago; het New Museum in New York; MASP en MAM-SP in São Paulo; MAM-Rio in Rio de Janeiro; en de Pinacoteca de São Paulo.
Invloed op andere artiesten
Meireles heeft een generatie kunstenaars geïnspireerd die zich bezighouden met conceptuele kunst en politieke thema's. Zijn gebruik van alledaagse objecten om maatschappelijke normen uit te dagen, heeft met name Latijns-Amerikaanse kunstenaars beïnvloed die thema's als kolonialisme, economische ongelijkheid en verzet onderzoeken. Zijn focus op kijkersparticipatie heeft ook de weg geplaveid voor interactieve en meeslepende kunstinstallaties wereldwijd.
Weinig bekende feiten
Een minder bekend aspect van Meireles' werk is zijn verkenning van geluid. In veel van zijn installaties speelt geluid een cruciale rol bij het creëren van een meeslepende omgeving. Daarnaast is Meireles gefascineerd door waarde en commodificatie, wat duidelijk is in zijn werken met gewijzigde valuta, zoals de Zero Dollar- biljetten.
Cildo Meireles geldt als een pionier in de conceptuele kunst, met zijn politiek geladen installaties die een krachtige kritiek leveren op mondiale en lokale kwesties. Zijn vermogen om zintuiglijke betrokkenheid te combineren met diepgaand sociaal-politiek commentaar blijft resoneren in de hedendaagse kunstwereld, wat hem een vitaal figuur maakt in de geschiedenis van Latijns-Amerikaanse en mondiale kunst.
Selena Mattei
| ArtMajeur Magazine
