Buiten het zichtbare: de kunst en het geheugen van Luc Tuymans

Belangrijkste punten

• Luc Tuymans is een vooraanstaand figuur in de hedendaagse kunst , bekend om zijn tot nadenken stemmende schilderijen.
• In zijn werk onderzoekt hij de complexiteit van de geschiedenis en de invloed daarvan op de menselijke waarneming.
• De figuratieve schilderijen van Tuymans dagen de toeschouwer uit om zijn begrip van historische gebeurtenissen te heroverwegen.
• De innovatieve aanpak van de kunstenaar heeft hem tot een gevierde naam in de kunstwereld gemaakt.
• Het werk van Tuymans blijft nieuwe generaties kunstenaars en kunstliefhebbers inspireren.

Luc Tuymans (geboren in 1958 in Mortsel, België) is een beeldend kunstenaar die bekend staat om zijn schilderijen die de relatie tussen herinnering, geschiedenis en representatie onderzoeken. Zijn werk behandelt vaak thema's zoals de Tweede Wereldoorlog, kolonialisme en politieke spanningen, gekenmerkt door gedempte tinten en vage beelden, geïnspireerd door foto's en films. Na een periode als filmmaker ontwikkelde Tuymans een snelle, conceptueel rijke schilderstijl, die wereldwijde erkenning verwierf met tentoonstellingen in instellingen zoals Tate Modern en het MoMA. Hij is tevens een vooraanstaand curator en docent. Tuymans woont en werkt in Antwerpen en zijn kunstwerken maken deel uit van belangrijke internationale museumcollecties.

Luc Tuymans (geboren op 14 juni 1958 in Mortsel, België) is een beeldend kunstenaar die bekend staat om zijn schilderijen die de relatie van de mens met de geschiedenis en de neiging om die te negeren onderzoeken. De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog komt in zijn werk terug. Als vooraanstaand figuur in de hedendaagse Europese figuratieve schilderkunst, hielp Tuymans de relevantie van het medium te bevestigen in een tijd die gedomineerd werd door digitale technologie.

Veel van zijn werk verdiept zich in morele complexiteit en illustreert het samenleven van goed en kwaad. Zijn onderwerpen variëren van grote historische trauma's zoals de Holocaust tot schijnbaar triviale beelden zoals kerstversiering of behang, waarmee de ambiguïteit van het dagelijks leven wordt benadrukt.

Tuymans' schildertechniek wordt gekenmerkt door gedempte tinten en snelle, natte penseelstreken. Zijn vaak opzettelijk onscherpe beeldtaal is afkomstig van foto's, films of zijn eigen schetsen en snapshots. Dit onscherpe effect wordt zorgvuldig opgebouwd met penseelvoering, nooit door uitgommen of toeval.

Zijn kunst belichaamt de spanning tussen formele en conceptuele tegenstellingen: hoewel de techniek vaak 'ziekte' oproept, onthult ze ook een sensueel genot in de handeling van het schilderen zelf. Zijn titels voegen symbolische lagen toe aan zijn beeldtaal en roepen zo een diepere reflectie op die verder gaat dan wat er zichtbaar wordt afgebeeld.

Tuymans werkt vaak in series en bouwt een beeldtaal op door herhaling, variatie en voortdurende distillatie. Voordat hij een schilderij afrondt – altijd binnen één dag – maakt hij talloze voorbereidende tekeningen, aquarellen en fotokopieën.

Luc Tuymans: De schaduwen van de geschiedenis schilderen

Tuymans groeide op in Mortsel, vlakbij Antwerpen, in een gezin dat getekend was door de tegenstrijdige erfenissen van de Tweede Wereldoorlog: een Nederlandse moeder die betrokken was bij het verzet en familieleden van vaderskant die sympathiseerden met de nazi-ideologie. Deze onopgeloste familiespanningen hadden een diepgaande invloed op zijn artistieke gevoeligheid.

Al op jonge leeftijd toonde hij een sterke hang naar kunst. Een vormend moment was het winnen van een tekenwedstrijd tijdens een vakantie in Zundert, wat hem een diep gevoel van artistieke roeping gaf. Een andere cruciale ervaring vond plaats rond zijn achtste of negende, toen een bezoek aan het Kunstmuseum in Den Haag en een ontmoeting met een schilderij van Mondriaan hem de monumentale kracht van abstracte kunst onthulden.

Tuymans begon zijn formele kunststudies in 1976 aan het Sint-Lukasinstituut in Brussel en zette deze later voort aan La Cambre en de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. In die periode reisde hij naar Boedapest en raakte hij diep onder de indruk van de schilderijen van El Greco. Na een periode van experimenteren met film voltooide hij zijn opleiding met een diploma kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel.

Luc Tuymans: Evolutie van een onderscheidende stem in de schilderkunst

Luc Tuymans' artistieke reis begon begin jaren zeventig, een periode die gekenmerkt werd door een snelle evolutie in zijn techniek en ideeën. Tussen 1972 en 1994 maakte hij bijna 200 schilderijen, te beginnen met zijn vroege werk Zelfportret (1977), dat al tijdens zijn studententijd een nationale wedstrijd won. Zijn eerste projecten, zoals Morguen (1979-1980) met Marc Schepers, combineerden fotografie met gemeenschapsgeschiedenis, wat een voorbode was van zijn toekomstige thematische interesses.

Van 1980 tot 1985 onderbrak Tuymans zijn schilderwerk om zich te verdiepen in het filmmaken en experimentele projecten te creëren, zoals Feu d'artifice . In 1985 keerde hij terug naar het doek en hanteerde een snel, eendaags schilderproces dat zijn volwassen stijl zou bepalen. Zijn werk uit deze periode reflecteert vaak op de traumatische erfenis van de Tweede Wereldoorlog en confronteert de ineenstorting van traditionele verhalen in de kunst. Bekende voorbeelden zijn Gaskamer (1986) en Die Zeit (1988), die historische herinneringen combineren met een beklijvend visueel minimalisme.

Portretkunst werd een ander belangrijk aandachtspunt: Tuymans' gedepersonaliseerde gezichten en lichamen gedragen zich meer als holle schelpen dan als psychologische studies, wat met name te zien is in Der diagnostische Blick (1992). Hij onderzocht diepgaande conceptuele contrasten, zoals ijdelheid versus symboliek, zoals beschreven in zijn theoretische tekst Virus of the Vanities .

In 1994 maakte Tuymans zijn Noord-Amerikaanse debuut met Superstition in de David Zwirner Gallery. Daarmee vestigde hij zijn reputatie als kunstenaar die historisch geheugenverlies aankaart met behulp van spaarzame, raadselachtige schilderijen.

Wereldwijde erkenning en verbreding van de horizon (1995-heden)

Vanaf 1995 breidde Tuymans' carrière zich internationaal uit, met meer dan 140 groepstentoonstellingen en tientallen solotentoonstellingen. Zijn serie Heimat uit 1995 confronteerde het Vlaams-nationalisme en politiek extremisme direct, terwijl zijn serie Heritage (1996) inspeelde op de Amerikaanse culturele angsten na de bomaanslag in Oklahoma City.

Begin jaren 2000 zagen we politiek geladen series zoals Mwana Kitoko (2000), die reflecteerden op het Belgische koloniale verleden in Congo. Onverwachts counterde Tuymans voor Documenta 11 (2002) de wereldwijde verwachtingen na 9/11 met een enorm stilleven, waarbij hij de nadruk legde op banaliteit boven sensatiezucht.

Belangrijke retrospectieven volgden in Tate Modern (2004) en Museu Serralves (2006). Tussen 2007 en 2019 maakte hij nog eens 180 schilderijen, muurschilderingen en textielwerken. Belangrijke tentoonstellingen uit deze periode, waaronder Les Revenants (2007) en The Management of Magic (2008), onderzochten de kruispunten van geloof, onderwijs en massacultuur.

Tot de latere projecten van Tuymans behoren krachtige, locatiegebonden installaties, zoals Die Nacht (2012) voor Otwock, Polen, en zijn beklemmende serie Arena , getoond in Doha (2016), waarin hij geweld en historisch trauma onderzoekt.

Naast canvas creëerde Tuymans site-specifieke muurschilderingen, complexe mozaïeken zoals Dead Skull (2010) in het MAS Antwerpen, en een uitgebreid oeuvre aan grafische werken met experimentele druktechnieken. In alle media blijft zijn praktijk zich toeleggen op het onderzoeken van de vage grens tussen geschiedenis, herinnering en representatie.

Luc Tuymans: een visionair curator en betrokken docent

Naast zijn gevierde carrière als schilder heeft Luc Tuymans een indrukwekkende reputatie opgebouwd als curator. Zijn eerste grote curatoriële project, Trouble Spot: Painting (1999) in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) en het NICC, bracht werk samen van zo'n 50 kunstenaars, waaronder Gerhard Richter, Ellsworth Kelly en Andy Warhol. Tuymans wilde "de grenzen van de schilderkunst verkennen" en zich richten op de visuele dialoog tussen kunstwerken.

In de jaren 2000 cureerde Tuymans verschillende belangrijke tentoonstellingen, zoals Rooms (2002) in Antwerpen en Sirene/Alarm (2006), een nationale artistieke actie in België die opriep tot tolerantie tegen politiek extremisme. Hij cureerde ook The Forbidden Empire (2007) in BOZAR Brussel, met werk van Chinese en Vlaamse kunstenaars, en later The State of Things (2010), een Belgisch-Chinese samenwerking die te zien was in Brussel en Peking.

Andere opmerkelijke curatoriële projecten zijn onder meer Reconsidered (2009) in het Städel Museum, The Gap (2013) in Londen, gericht op Belgische abstracte kunst, en Constable, Delacroix, Friedrich, Goya: A Shock to the Senses (2013) in Dresden, waarin hij de evolutie van romantiek naar hedendaagse kunst verkent. Hij organiseerde ook tentoonstellingen zoals James Ensor door Luc Tuymans (2016) in de Royal Academy of Art in Londen en Sanguine/Bloedrood (2018), een verkenning van de invloed van de barok, gepresenteerd in Antwerpen en Milaan.

Luc Tuymans: Kennis delen via lezingen en symposia

Tuymans' toewijding aan kunst reikt verder dan alleen cureren: hij is een actief docent en spreker. Als gastdocent aan de prestigieuze Rijksakademie in Amsterdam begeleidde hij opkomende kunstenaars zoals Paulina Olowska en Ivan Grubanov. In 2008 werd hij benoemd tot hoogleraar aan de Städelschule in Frankfurt, een functie die voorheen werd bekleed door William Kentridge.

Zijn onderwijsopdrachten en lezingen brachten hem naar grote instellingen over de hele wereld. Hij gaf lezingen aan de Universiteit van Chicago (1995), nam deel aan vooraanstaande symposia bij de Hamburger Bahnhof Berlin (2001) en de Beyeler Foundation Basel (2000), en gaf lezingen in musea zoals het Museo Tamayo in Mexico-Stad en het Mauritshuis in Den Haag.

Tuymans behandelde in zijn lezingen vaak brede culturele en filosofische kwesties, zoals de toekomst van de schilderkunst in het digitale tijdperk, de impact van geschiedenis op hedendaagse kunst en de kruising van geheugen, politiek en esthetiek. Opmerkelijke gebeurtenissen zijn onder meer zijn deelname aan discussies in het MoMA in New York (2006), het Museum of Contemporary Art in Chicago (2010) en zijn publieke gesprek met architect Rem Koolhaas in Brussel (2011).

Ook de laatste jaren blijft hij wereldwijd in contact met publiek, onder andere door lezingen te geven op Frieze Talks (2012), Slade School of Fine Art (2016) en het Royal College of Art London (2017).

Luc Tuymans: van een rustig begin tot wereldwijde roem

Tussen 1985 en 2016 hield Luc Tuymans meer dan 100 solotentoonstellingen, waarvan meer dan 70 internationaal. Zijn eerste solotentoonstelling vond plaats in 1985 in een verlaten zwembad in het historische Thermae Palace in Oostende – een locatie die gekozen werd vanwege de connectie met James Ensor en Léon Spilliaert, twee belangrijke invloeden op zijn artistieke ontwikkeling. Hoewel de tentoonstelling schaars bezocht werd, was het cruciaal: het was de eerste keer dat Tuymans zijn werk buiten zijn atelier zag.

Later volgden zijn eerste tentoonstellingen in Antwerpen (1988) en in grote musea zoals het PMMK in Oostende en het SMAK in Gent (1990). Zijn doorbraak kwam met Documenta 9 in 1992 en belangrijke tentoonstellingen in de Kunsthalle Bern en Portikus Frankfurt, wat leidde tot tentoonstellingen in heel Europa en Noord-Amerika. In 2001 vertegenwoordigde Tuymans België op de Biënnale van Venetië.

Gedurende de jaren 2000 organiseerden grote instellingen zijn retrospectieven, waaronder Tate Modern (Londen), Museu Serralves (Porto) en Haus der Kunst (München). Zijn eerste Amerikaanse retrospectief ging in 2009 van start in het Wexner Center en reisde vervolgens door naar SFMOMA, het Dallas Museum of Art en MCA Chicago. Verdere tentoonstellingen zoals Against the Day (Brussel, Moskou, Malmö) en Intolerance (Doha, 2015) versterkten zijn internationale reputatie. In 2019 verzamelde La Pelle in Palazzo Grassi in Venetië 80 van zijn werken, waarmee zijn status als een toonaangevende stem in de hedendaagse kunst werd bevestigd.

Het vormgeven van het collectieve geheugen: Tuymans in groepstentoonstellingen en wereldwijde collecties

Naast solotentoonstellingen nam Tuymans tussen 1985 en 2016 deel aan meer dan 350 groepstentoonstellingen, waaronder Documenta IX en XI, Infinite Painting (Villa Manin, Italië), What is Painting? (MoMA New York) en The Painting of Modern Life (Hayward Gallery, Londen). Zijn werk verweeft consequent thema's als geschiedenis, herinnering en representatie op diverse internationale platforms.

In 2019 verscheen een uitgebreide catalogus onder redactie van Eva Meyer-Hermann, waarin 564 schilderijen in drie delen zijn gedocumenteerd en die zijn volledige carrière van 1972 tot en met 2018 bestrijken.

Op de kunstmarkt groeide Tuymans al snel uit tot een invloedrijke figuur. In 2019 vond 50% van zijn veilingverkopen plaats in de VS, en Rumour (2001) bracht in 2013 een recordbedrag van bijna $ 2,7 miljoen op bij Christie's New York. Tuymans behoort tot de bestverkopende en meest invloedrijke hedendaagse kunstenaars en werd in 2016 door ArtReview uitgeroepen tot een van de 100 invloedrijkste figuren in de kunstwereld.

Eerbetoon en persoonlijk leven

Tuymans' prestaties leverden hem talloze onderscheidingen op: Commandeur in de Leopoldsorde (België), Buitenlands Erelid van de American Academy of Arts and Letters, en onderscheidingen van prestigieuze instellingen zoals de Max Beckmann Stichting en de Vlaamse Cultuurprijzen. Hij ontving eredoctoraten van het Royal College of Art (Londen), de Universiteit Antwerpen en de Universität der Künste in Poznań.

Tuymans werd geboren in Mortsel in 1958 en woont en werkt nog steeds in Antwerpen. In 1999 trouwde hij met de Venezolaanse kunstenares Carla Arocha, die hij ontmoette tijdens een belangrijke Amerikaanse tentoonstelling.

Zijn werken zijn opgenomen in de belangrijkste openbare collecties ter wereld, waaronder het MoMA (New York), Tate (Londen), Centre Pompidou (Parijs), SFMOMA (San Francisco) en het Guggenheim Museum (New York).

Veelgestelde vragen

Wat inspireerde Luc Tuymans tot zijn verkenning van de geschiedenis in zijn kunstwerken?

Hoe gebruikt Luc Tuymans kleur in zijn schilderijen?

Wat is de betekenis van de serie "Gaskamer" van Luc Tuymans?

Hoe is het werk van Luc Tuymans ontvangen in verschillende culturele contexten?

Wat was de uitkomst van de rechtszaak tegen Luc Tuymans over toe-eigening in de kunst?

Hoe pakt Luc Tuymans het ontstaan van zijn schilderijen aan?

Welke invloed heeft Luc Tuymans op de hedendaagse kunst?

Welke onderwerpen beeldt Luc Tuymans doorgaans af in zijn kunstwerken?