Zelfportret als allegorie van de schilderkunst

Artemisia Gentileschi, Zelfportret als luitspeler , 1615-1617. Olieverf op doek, 71,4×79 cm. Minneapolis: Curtis-galerijen.

Wie was Artemisia Gentileschi?

Artemisia Gentileschi was een van de eerste en enige succesvolle vrouwelijke kunstenaars in de jaren 1600. In de voetsporen van Caravaggio behoorden haar barokke schilderijen tot de meest dramatische en levendige van haar tijd. Ze werd bekend om haar realisme, haar bekwame gebruik van clair-obscur en de manier waarop ze vrouwen en hun verhalen centraal stelde in al haar foto's. Haar overgebleven werken tonen een unieke persoonlijke kijk op de culturele en sociale normen van die tijd. Vaak zette ze deze normen met opzet op hun kop en gebruikte ze haar positie als kunstenaar om duidelijk te maken hoe mannen de samenleving domineerden en om een andere focus te leggen op de macht van vrouwen.

Artemisia Gentileschi, Zelfportret als allegorie van de schilderkunst , 1638-1639. Olieverf op doek, 98,6×75,2 cm. Londen: Kensington Palace.

Zelfportret als allegorie van de schilderkunst

De manier waarop het schilderij in elkaar zit is vergelijkbaar met andere kunstwerken uit die tijd. Het gebruikt diagonale lijnen om de vrouw te laten zien en te laten zien hoe ze zich zowel naar het canvas toe als er vanaf beweegt. Gentileschi's vaardigheid als kunstenaar blijkt uit haar gebruik van verkorting en andere driedimensionale technieken. Ook deze technieken brengen de toeschouwer in het schilderij, zowel fysiek als emotioneel.

Het licht komt van links, maar je kunt niet zien waar het vandaan komt, en het is veel feller dan je zou verwachten. Gentileschi is goed verlicht van voren, maar haar rug is moeilijk te zien. Een duidelijke lijn loopt over het voorhoofd en de wangen, langs de zijkant van de nek en over de linkerschouder. Dit is een clair-obscur-techniek die tijdens de barok veel werd gebruikt om drama toe te voegen. Textuur is een heel belangrijk onderdeel van barokke schilderijen, en je kunt het zien aan het warrige haar, de plooien in de mouw waar verf is gemorst en de vuile handen, waardoor het schilderij er echter uitziet.

Als laatste zijn de kleuren van het portret interessant, deels door de belichting en deels door de natuurlijke kleurverschillen. Ook al zijn de kleding en de achtergrond donker, de bleke huid van het gezicht en de rechterarm valt meteen op. Bij de nek glinstert de gouden ketting, terwijl de ketting bij de borst, die eindigt in een maskerhanger, langzaam vervaagt tot een saaie bruine kleur. Door de dunheid van het schilderij op de achtergrond lijkt het alsof het nog niet af is, maar door een schoonmaakbeurt in 1972 werden latere overschilderingen verwijderd om het terug te brengen naar hoe het eruit zag toen het voor het eerst werd gemaakt. De initialen van de kunstenaar staan op de onderkant van het palet.

Korte interpretatie

Omdat "Schilderen" in Ripa's gedachten een vrouw leek, kon Gentileschi dit in haar voordeel gebruiken om zichzelf te laten zien als de beste artiest die ze maar kon zijn. In termen van rechten en manier van leven was vrouw zijn tijdens het baroktijdperk meestal slecht, maar Gentileschi vond dit juweeltje in Iconologia om haar reputatie een boost te geven. Ook deden veel van de geïdealiseerde vrouwenfiguren in deze tijd mensen denken aan seksuele of suggestieve dingen, maar Gentileschi was in staat om "Schilderen" te gebruiken op een manier waardoor vrouwen zich machtig voelden.

Sommige critici hebben gezegd dat Gentileschi's weergave van zichzelf als de allegorie van de schilderkunst haar een beetje "eigenwijs" doet lijken. Ook zegt kunsthistorica Mary Garrard dat dit de enige manier is waarop een vrouwelijke kunstenaar zichzelf kon laten zien, omdat allegorische personificaties alleen voor vrouwen werden gebruikt.

Historische context en vernieuwende bijdragen

Charles I nodigde Artemisia Gentileschi in 1638 uit naar Londen, waar ze waarschijnlijk dit verfijnde en bekwame zelfportret maakte. Ze houdt een penseel in de ene hand en een palet in de andere. Hiermee laat ze knap zien dat ze de vrouwelijke versie van de schilderkunst is, iets wat geen van haar mannelijke tijdgenoten kon.

Dit schilderij is waarschijnlijk gemaakt door Artemisia Gentileschi tijdens haar korte verblijf in Engeland (1638–1641). Charles I vroeg haar in 1638 naar Londen te komen, zodat ze bij haar vader, Orazio Gentilieschi, kon zijn, die daar sinds 1626 werkte. Op één niveau toont het schilderij een allegorie van de schilderkunst. Dit is hoe het werd beschreven in de inventaris van Charles I. Artemisia gebruikt het standaard emblematische handboek van die tijd, de Iconologia van Cesare Ripa, die de schilderkunst beschrijft als "een mooie vrouw met volledig zwart haar dat verward en op verschillende manieren gedraaid is, met gebogen wenkbrauwen die fantasierijke gedachten tonen, de mond bedekt met een doek achter haar oren gebonden, en een gouden ketting om haar keel waaraan een masker hangt met het woord 'imitatie' ervoor geschreven.

Artemisia heeft de hoofdlijnen van deze beschrijving goed, maar ze laat de tekst op het masker en de dichtgeplakte mond weg om te laten zien dat schilderen dom is. Ze draagt kleding die snel van kleur verandert en heeft een penseel en een palet in haar handen. Het werk is ook een zelfportret, aangezien Artemisia, als vrouwelijke kunstenaar, zichzelf ziet als de personificatie van de schilderkunst. Er zijn andere voorbeelden van hoe de identiteiten van vrouwelijke kunstenaars in het verleden door elkaar zijn gehaald. Felice Antonio Casoni maakte een portretmedaille ter ere van de Cremonese schilderes Lavinia Fontana. Op de voorkant staat een profielportret van de kunstenaar en op de achterkant een allegorie van de schilderkunst. Op deze foto combineert Artemisia twee bekende kunststijlen tot één.

Er zijn maar weinig zelfportretten van Artemisia bewaard gebleven, en de brieven van de kunstenaar over hen geven slechts hints over hoe anderen eruit zouden kunnen hebben gezien. Artemisia's gelijkenis is ook te zien in een gravure van een zelfportret dat ze schilderde door Jerome David, een bronzen medaille van 1625 tot 1628, en een portret van haar door Simon Vouet, dat zich in een privécollectie in Bergamo bevindt. Haar zelfportret is gevonden in veel van haar andere schilderijen, zoals Vrouw met luit (Curtis Galleries, Minneapolis) en het onlangs toegeschreven Zelfportret als vrouwelijke martelaar (privécollectie), evenals in veel van haar religieuze schilderijen , die laten zien hoe ze zichzelf portretteerde.

Het is duidelijk dat het beeld van Artemisia erg in trek was bij zeventiende-eeuwse verzamelaars, die werden aangetrokken door haar uitstekende artistieke vaardigheden en haar ongebruikelijke status als vrouwelijke kunstenaar. Cassiano dal Pozzo, een Romein die oude dingen verzamelde en bestudeerde, was een van haar grootste fans. In een brief aan hem uit 1630 zegt ze: "Ik heb mijn portret met de grootste zorg geschilderd." Later belooft ze 'mijn portret, waar je ooit om hebt gevraagd' te sturen. Sommige geleerden denken dat deze twee brieven gaan over het schilderij in de Royal Collection, dat Artemisia nooit naar Dal Pozzo heeft gestuurd, maar in plaats daarvan naar Engeland heeft gebracht. In 1630 zou ze halverwege de dertig zijn geweest, wat overeenkomt met de schijnbare leeftijd op de huidige foto. Het zou echter vreemd zijn geweest voor Artemisia om haar belofte te breken om het zelfportret te sturen dat in haar brief wordt genoemd naar Cassiano dal Pozzo, een van haar meest prestigieuze beschermheren. Sommige geleerden denken dat het zelfportret van Cassiano verdwenen is en dat dit een ander portret is dat Artemisia maakte nadat ze in 1638 naar Londen was verhuisd (toen ze 46 jaar oud was).

Artemisia draagt een bruin schort over haar groene jurk en lijkt te leunen op een stenen plaat die wordt gebruikt voor het vermalen van pigmenten waarin de weerspiegeling van haar linkerarm zichtbaar is. Ondertekenen langs haar linkerarm kan laten zien waar ze een lijn trok om te laten zien waar ze haar arm wilde hebben. De manier waarop ze deze arm nauwelijks tekende, getuigt van een snelle, bekwame penseelvoering. Mensen hebben gedacht dat het bruine gebied achter haar de achtergrond is of een leeg canvas waarop ze gaat schilderen. Het ziet eruit als geprepareerd canvas en was altijd dun geschilderd, maar het is versleten en lijkt misschien meer op de bedoeling van de kunstenaar. Ze liet delen van de grond kaal om schaduwplekken te laten zien. Het deel van haar opgerolde rechtermouw waar de bruine schaduw van de onbedekte grond de witte strepen raakt die de rand van haar mouw definiëren, valt op. Infraroodreflectografie en röntgenfoto's laten zien dat de vingers van haar rechterhand op verschillende plaatsen zitten. Dit suggereert dat de kunstenaar aan dit gebied werkte terwijl ze werkte, waardoor uiteindelijk de wijsvinger langer werd.

Als zelfportret is het schilderij bijzonder verfijnd en volbracht. De positie waarin Artemisia zichzelf heeft afgebeeld, zou voor de kunstenaar buitengewoon moeilijk zijn geweest om vast te leggen, maar toch is het werk geschilderd met zeer weinig pentimenten. Misschien heeft ze aan weerszijden van haar twee spiegels geplaatst, tegenover elkaar, zodat ze zichzelf kon zien. In deze moeilijke pose, die haar schilderij laat zien, zou het het moeilijkst zijn geweest om de hoek en positie van haar hoofd goed te krijgen. Dit zou een bekwame visualisatie vereisen. Met dit interessante stuk voegde Artemisia Gentileschi iets toe aan de visuele argumenten van de jaren 1600 over de hoge status van de kunstenaar.

Context van behoud

Het schilderij is gemaakt door Artemisia terwijl ze in Engeland was. Koning Charles I kocht het later. Een record uit oktober 1651 zegt dat toen de koninklijke collectie werd opgesplitst, deze naar John Jackson ging, een advocaat die voor parlementaire schuldeisers werkte. Kolonel William Hawley, een royalist, kreeg het schilderij terug voor koning Charles II tijdens zijn campagne na de restauratie, die in augustus 1660 groen licht kreeg van de koning.

Beroemde citaten van Artemisia Gentileschi

• "Zolang ik leef, zal ik controle hebben over mijn wezen".
• "Mijn illustere heerschappij, ik zal u laten zien wat een vrouw kan doen".
• "Je zult de geest van Caesar vinden in deze ziel van een vrouw".

Ze zeggen over haar

• "De enige vrouw in Italië die ooit heeft geweten wat schilderen, kleur en impasto is, en soortgelijke benodigdheden". Roberto Longhi
• "Artemisia Gentileschi veranderde de verschrikkingen van haar eigen leven - onderdrukking, onrecht, verkrachting - in brute bijbelse schilderijen die ook een strijdkreet waren voor onderdrukte vrouwen". De beschermer
• "Artemisia Gentileschi was een vroege Italiaanse barokschilder en de enige vrouwelijke volgeling van Caravaggio, met wie ze in het begin van de 17e eeuw in Italië samenwerkte. Haar innovatieve composities en focus op bijbelse heldinnen onderscheiden haar van haar mannelijke tijdgenoten en hebben geleid tot de viering van Gentileschi als schilder met een uniek vrouwelijk perspectief". Brooklynmuseum, VS