De appel in de kunst

Enkele aanwijzingen

Als ik appel zeg, denken we zowel aan de smaak van het zachte en zoete vruchtvlees als aan het verhaal van iconische personages die ervan hebben geproefd, zoals die in sprookjes, mythen, legenden en de Bijbel. Denk aan de vrucht uit Sneeuwwitje , de Appel der Onenigheid die Parijs aan Aphrodite heeft toegekend , de appel uit de Hof van de Hesperiden , en de uiterst bekende appel uit de Hof van Eden, geplukt door Eva. Naast de betekenissen die de vrucht in deze contexten aanneemt, kunnen we die toevoegen uit de psychoanalytische wereld, waar men denkt dat de appel de vorm van de vrouwelijke borst oproept, een bron van voeding en een onbetwist object van verleiding. Opnieuw bevindt de appel zich in evenwicht tussen de symbolische betekenissen van voorspoed en vruchtbaarheid en de betekenissen die onverbiddelijk verbonden zijn met de concepten zonde, verleiding en gevaar. Als we alle bovenstaande voorbeelden even buiten beschouwing laten, is de meest populaire appel van vandaag misschien wel die van Apple , door velen geïnterpreteerd als een logo dat is ontworpen om te verwijzen naar het verhaal van Alan Turing, die zijn leven beëindigde door inderdaad een vergiftigde appel te eten. Deze korte inleiding bevat enkele aanwijzingen in vetgedrukte letters, die moeten worden opgevat als de sleutelwoorden, die aansluiten bij de thematische kunstwerken die hieronder worden gepresenteerd, klaar om de appel in zijn vele symbolische betekenissen te onthullen.

1) Sneeuwwitje

Het was niet zo eenvoudig om het sprookje van Sneeuwwitje in de schilderkunst terug te vinden, maar uiteindelijk kwam ik het themawerk tegen van Hans Makart (1840 – 1884), een Oostenrijkse academische schilder uit de 19e eeuw, maar ook een ontwerper en decorateur. Het typische esthetiek van de ‘tovenaar van kleuren’, beroemd om zijn briljante chromatiek en vloeiende vormen, waarmee hij zijn allegorische en historische schilderijen tot leven bracht, bezielt nu het slapende lichaam van het meisje in kwestie, dat zeer waarschijnlijk onlangs gebeten in de vergiftigde appel, de grote afwezige van de picturale ondersteuning in The Sleeping Snow White (1872).

2) Arrest van Parijs

In de Griekse mythologie is het oordeel van Parijs een fundamentele gebeurtenis die heeft bijgedragen aan het uitlokken van de Trojaanse oorlog. Maar voordat we op deze laatste rampzalige gebeurtenis ingaan, moeten we het kort uitleggen: alles begon toen Zeus een uitgebreid banket organiseerde om het aanstaande huwelijk van Peleus en Thetis, die de ouders van Achilles zouden worden, te vieren. Eris, de godin van de onenigheid, ontving echter geen uitnodiging en was verontwaardigd over deze belediging. Als reactie daarop ging ze naar het banket en gooide een gouden appel met het opschrift 'naar de mooiste'. Deze eenvoudige daad veroorzaakte een gewelddadig geschil tussen drie van de Olympische godinnen: Hera, Athena en Aphrodite, allemaal ervan overtuigd dat zij de eerlijkste waren, besloten zich tot Zeus te wenden om het geschil op te lossen en de meest charmante godin te kiezen. Zeus kon echter geen beslissing nemen en besloot dat alleen de knapste stervelingen konden oordelen. Deze gelukkige sterveling was Paris, een jonge prins van Troje, die destijds een herdersleven tussen de schapen leidde en zich nog niet bewust was van zijn lot. Hermes kreeg de opdracht de drie godinnen naar Parijs te brengen, die elk de sterveling een beloning beloofden in ruil voor de appel: Athena bood wijsheid en onoverwinnelijkheid in de strijd, Hera beloofde rijkdom en onbeperkte macht, zozeer zelfs dat hij met één enkel gebaar kon hele bevolkingen onderwerpen en een immense glorie verwerven die zijn naam tussen de sterren zou doen schitteren. Aphrodite daarentegen garandeerde hem de liefde van de mooiste vrouw ter wereld. Paris koos Aphrodite als winnaar, wat de andere twee godinnen woedend maakte. De godin van de liefde hielp Paris vervolgens Helen te ontvoeren, de mooie vrouw van Menelaos, koning van Sparta. Dit was precies de gebeurtenis die de legendarische Trojaanse oorlog veroorzaakte. Wat zojuist in woorden is verteld, werd vakkundig en bondig met het penseel verwoord door kunstenaars van het kaliber van bijvoorbeeld Raphael en Pieter Paul Rubens. Wat de Italiaanse meester betreft: zijn thematekening, die helaas verloren is gegaan, is tot ons gekomen via de gravure van Marcantonio Raimondi, bekend als de eerste graveur die zich vrijwel uitsluitend wijdde aan de reproductie van werken van beroemde kunstenaars. Raphael's Het oordeel van Parijs volgt de Romeinse voorbeelden van de mythe en geeft leven aan een compositie waarin verschillende figuratieve groepen worden afgebeeld, die vorm krijgen in een idyllisch landschap. Centraal in het werk vinden we echter de protagonisten van het verhaal, namelijk Parijs en de drie godinnen, vastgelegd op het moment dat Aphrodite tot mooiste werd gekroond, wat de reactie van haar tegenstanders uitlokte.

3)Tuin van de Hesperiden

De Tuin van de Hesperiden is een legendarische plek in de Griekse mythologie, waarvan bekend is dat deze door Gaia aan Zeus werd geschonken, die deze op zijn beurt aan Hera als huwelijksgeschenk gaf. Over appels gesproken, op deze plek groeide een appelboom met gouden vruchten, bewaakt door zowel de draak Ladon als de drie Hesperiden. Onder de vele artistieke voorstellingen van deze context vallen een Romeins mozaïek uit de 3e eeuw na Christus en Rubens' Hercules in de Tuin van de Hesperiden op, hoewel het beroemdste voorbeeld Botticelli's Primavera blijft. Dit meesterwerk speelt zich af in het bovengenoemde bos, waar de Drie Gratiën worden geïdentificeerd als de nimfen van de Tuin van de Gouden Appels.

4) Tuin van Eden

De Hof van Eden behoeft geen introductie, dus ga ik direct over naar de beschrijving van het werk dat ik heb uitgekozen om over deze bijbelse plek te praten: in twee afzonderlijke panelen zien we de eerste menselijke wezens afgebeeld tegen een donkere achtergrond, met alleen de grond zichtbaar onder hun voeten. Beiden zijn afgebeeld terwijl ze hun geslachtsdelen met twijgen bedekken. Eva houdt de verboden vrucht vast, een appel, en een slang nadert van bovenaf, hangend aan de boom des levens. Sierlijk biedt ze de vrucht aan Adam aan, die een ontspannen en ongedwongen houding heeft, bijna leunend op de rand van het schilderij, met zijn rechterelleboog omhoog. Hun naaktheid, weergegeven met opmerkelijke anatomische precisie, wordt met totale natuurlijkheid weergegeven. Niettemin wijkt het werk volledig af van de kunsttendensen uit de Renaissance, aangezien de verhoudingen van de figuren niet de klassieke idealen volgen, en Eva's fragiele, gearticuleerde en langwerpige lichaam eerder doet denken aan de figuren van de Internationale Gotische stijl. Wat echter verwijst naar de invloed van de Florentijnse cultuur op de Vlaamse meester in kwestie, is de manier waarop de minzame glimlach van de vrouw is geschilderd, verstandig begeleid door het gebaar van het vasthouden van de vrucht van de zonde. Wat ik zojuist heb beschreven zijn Adam en Eva van Lucas Cranach de Oude (1528), gehuisvest in de Galleria degli Uffizi in Florence.

5)Psychoanalyse

In de inleiding spraken we over de psychoanalyse, de theorie van het onbewuste van de menselijke psyche, die grotendeels de onderwerpen van de surrealistische beeldverhalen heeft geïnspireerd, die verband houden met het onderwerp appels, door de vermelding van Magritte's De Zoon des Mensen (1964). Voor dit meesterwerk bedacht de Belgische meester het als een zelfportret, maar zijn gezicht wordt grotendeels verborgen door een hangende groene appel. Het is deze onwaarschijnlijke overlap die kunst, surrealisme en de appel verbindt met Freuds theorieën, in het bijzonder zijn concept van vervreemding, volgens welke echte onderwerpen en landschappen, die op een volkomen onwaarschijnlijke manier samenkomen, ons ertoe brengen te worstelen met de automatismen van de geest. , waardoor een nieuw verbeeldingsvermogen van de werkelijkheid wordt bevorderd. Bovendien onthullen de woorden van Magritte over hetzelfde meesterwerk andere manieren waarop onze hersenen werken, op dezelfde manier opgeroepen door de aanwezigheid van de appel: "Hij verbergt tenminste gedeeltelijk het gezicht. Dus daar heb je het schijnbare gezicht, de appel, die verbergt wat nog zichtbaar is." verborgen, namelijk het gezicht van de persoon. Het is iets dat voortdurend gebeurt. Alles wat we zien verbergt iets anders, we willen altijd zien wat verborgen is door wat we zien. Er is interesse in wat verborgen is en wat het zichtbare ons niet laat zien. Deze interesse kan de vorm aannemen van een behoorlijk intens gevoel, een soort conflict, zou je kunnen zeggen, tussen wat verborgen is in het zichtbare en wat aanwezig is in het zichtbare."

6) Appel

We zijn aangekomen bij het laatste trefwoord van ons verhaal, dat ik heb gekozen te noemen door het bijbelse werkwoord te combineren met hedendaagse kunst, de wereld van vandaag en, precies, het merk Apple. Mijn doel werd mogelijk gemaakt door een kunstwerk te identificeren dat was geleend uit de rijke database van Artmajeur, die alle hierboven genoemde inhoud presenteert: Expelled from Paradise (2022) door Maria Petroff. Het schilderij van de kunstenaar heeft Adam en Eva, net na hun val, en dus net na het eten van de appel, in de wereld gebracht die we kennen, door ze in een metro te plaatsen, waar ze naakt worden vergezeld door een Apple-computer en een slang met het gezicht van Steve Jobs. Deze laatste is, met betrekking tot zijn identiteit, geïnteresseerd om uitsluitend naar de monitor van het technologische apparaat te kijken, terwijl Adam teder en bewonderend naar Eva staart, die met andere gedachten bezig lijkt te zijn. De metro is leeg, omdat daarin de eerste twee mensen zitten die ooit hebben bestaan, die van de middelen genieten zonder zich erin te verdringen en uitstappen bij een onbekende halte in New York. In feite is het Maria Petroff zelf die in de beschrijving van haar schilderij wil specificeren hoe alles zich afspeelt in de Big Apple, wellicht opnieuw gekozen om de vrucht van de zonde in kwestie aan te halen.

Andere appels

Naast het bovenstaande verhaal is de appel in de kunstgeschiedenis ook verschenen in stillevens, portretten en religieuze schilderijen waarop de Maagd met het kind wordt afgebeeld. Voorbeelden van de eerste twee genres zijn Paul Cézanne's Stilleven met appels (1890) en Raphael's Portret van een jonge man met een appel (1505). Wat de Madonna betreft, dacht ik onmiddellijk aan de Madonna met Kind (1460-65) van Giovanni Bellini, gehuisvest in de Pinacoteca van het Sforza-kasteel in Milaan. Het meesterwerk, dat dateert uit de vroege periode van de kunstenaar, toen hij nog openstond voor een dialoog met Mantegna, toont de Maagd in een roze mantel, terwijl ze het Kind vasthoudt, leunend op een balustrade. De onderwerpen, hoewel ze hun blik niet kruisen, zijn zeer intiem, wat blijkt uit hun met elkaar verweven gebaren. Jezus, liefdevol ondersteund door Maria, pakt met één hand een appel en verandert de vrucht van het symbool van de erfzonde in een detail dat verwijst naar zijn daaropvolgende en verwachte lijden. Deze symbolische taal wordt vervolgens versterkt door de melancholische blik van de Madonna, een figuur die zich al volledig bewust is van het tragische lot van haar zoon.