Je ontmoet een kind dat een lolly vasthoudt en vraagt:
"Weet jij wat abstracte kunst is?"
Het kind kijkt je nieuwsgierig aan en schudt zijn hoofd. Dus je legt uit:
"Abstracte kunst is als tekenen wat je voelt of je voorstelt, zonder dat je iets echts hoeft te laten zien. Er zijn geen herkenbare huizen of mensen, maar vormen en kleuren die emoties of ideeën vertellen. Het is een beetje alsof je zegt: 'Ik laat je geen boom zien, maar wat het idee van een boom me laat voelen.'"
De ogen van het kind lichten op en ze antwoorden:
"Oh, dus het is als een tekening die op een droom lijkt - niet echt, maar het laat je wel iets voelen?"
"Precies!"
Dan vraagt het kind nieuwsgierig:
"En waar was dit echt belangrijk?"
Je glimlacht en antwoordt,
"In de westerse wereld, vooral in landen als Duitsland, Amerika, Nederland en Frankrijk."
Dat is het doel van dit artikel: op een toegankelijke manier over abstracte kunst praten, met behulp van eenvoudige en universele taal die iedereen aanspreekt, alsof je een kind aanspreekt. Deze aanpak gaat niet over het oversimplificeren, maar juist over het democratiseren van kunst, het dichterbij brengen van iedereen die het wil begrijpen, ongeacht leeftijd of kennis.
Abstracte kunst heeft de kracht om de barrières van taal en traditionele representatie te doorbreken. Wij streven ernaar om hetzelfde te doen: het verhaal van de bijdragen uit Duitsland, de Verenigde Staten, Nederland en Frankrijk vertellen in een helder en boeiend verhaal dat zowel nieuwsgierige als gepassioneerde mensen aanspreekt.
Dit wordt een reis door kleuren, vormen en ideeën, waarbij elk land een speciale stop wordt. Een pad waar we met een kinderlijke en inclusieve toon proberen de emoties en magie te onthullen die achter abstractie verborgen liggen. Ben je klaar om deze buitengewone wereld te verkennen? Laten we beginnen!
Kokende middernacht (2023) Schilderij van Ronald Hunter
Duitsland
In Duitsland hebben een aantal briljante kunstenaars de kunstwereld veranderd. Ze begonnen met een eenvoudig idee: schilder wat je voelt, niet alleen wat je ziet.
Er was eens, in 1905, een groep kunstenaars in Dresden die Die Brücke (De Brug) heette. Ze wilden een "brug bouwen" tussen de oude manier van kunst maken en iets nieuws. Ze gebruikten levendige en soms vreemde kleuren, gedurfde lijnen en schilderden scènes van steden, circussen en mensen die eenzaam leken. Met hun schilderijen wilden ze laten zien wat het betekent om mens te zijn, met alle mooie en moeilijke emoties.
Toen, in 1911, ging een andere groep kunstenaars in München, genaamd Der Blaue Reiter (De Blauwe Ruiter), nog een stap verder. Een van hen, Wassily Kandinsky, dacht: Waarom alleen schilderen wat we zien? Laten we schilderen wat we in ons hart en hoofd voelen! Hij begon schilderijen te maken vol kleuren en vormen die leken te dansen, emoties en ideeën uitdrukkend in plaats van echte objecten. Dit was de geboorte van abstracte kunst!
Na de Eerste Wereldoorlog, in 1919, werd een speciale school opgericht, genaamd Bauhaus . Hier werd kunst ook iets nuttigs. Mensen leerden schoonheid te combineren met de bruikbaarheid van alledaagse voorwerpen, zoals meubels of gebouwen. Het idee was dat alles, zelfs een stoel of een kopje, een kunstwerk kon zijn.
Grote meesters als Kandinsky, Paul Klee en Josef Albers gaven les aan het Bauhaus. Paul Klee zei bijvoorbeeld dat kleuren als muziek waren: ze konden ons hart raken, net als een mooie melodie. Bij het Bauhaus waren kunstenaars niet bang om te experimenteren. Ze tekenden, bouwden en bedachten nieuwe dingen die nog steeds veel mensen inspireren.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vochten veel Duitse kunstenaars en zagen van dichtbij hoe verschrikkelijk oorlog was. Dit veranderde de manier waarop ze schilderden. Sommigen, zoals Otto Dix en George Grosz, maakten zeer realistische en harde schilderijen die het lijden van mensen en de verschrikkingen van de oorlog lieten zien. Het was hun manier om de wereld te vertellen hoe oneerlijk het allemaal was. Andere meesters kozen een ander pad om uit te drukken wat ze voelden. Ze wilden geen echte beelden laten zien, maar gebruikten liever vormen, kleuren en lijnen om te praten over hun emoties en de chaos die ze van binnen voelden.
Na de Tweede Wereldoorlog begon een Duitse kunstenaar genaamd Gerhard Richter te experimenteren met nieuwe manieren om kunst te maken. Hij gebruikte foto's, kleuren en lagen verf om schilderijen te maken die er wazig uitzagen, alsof je naar een verre herinnering keek. In zijn abstracte werken mengde hij kleuren en vormen om stukken te creëren die chaotisch maar toch natuurlijk leken, als een landschap in een droom.
Duitse abstracte kunst heeft ons geleerd dat er niet maar één manier is om de wereld te zien. Door middel van kleuren, vormen en ideeën creëerden deze kunstenaars een universele taal die iedereen kan begrijpen zonder woorden te gebruiken. Het is een kunstvorm die tot het hart spreekt en ons uitnodigt om te denken en te voelen.
Dankzij hen kunnen wij naar een abstract schilderij kijken en onszelf afvragen: wat voor gevoel roept het bij mij op?
Bruin Taupe Abstract Schilderij, Cozy Conversations (2024) Schilderij van Leon Grossmann
Hedendaags voorbeeld
Dit schilderij van Leon Grossmann heet "Brown Taupe Abstract Painting, Cozy Conversations." Het is niet gevuld met felle kleuren, maar gebruikt donkere tinten zoals bruin en grijs, met een witte band aan de onderkant. Als je ernaar kijkt, lijkt het schilderij een verhaal van kalmte en een beetje mysterie te vertellen. De gemengde tinten gaan over van donker naar licht, alsof de lichte en donkere delen in stilte met elkaar converseren. Het kunstwerk nodigt je uit om even stil te staan en na te denken. Het laat je afvragen: "Wat gebeurt er tussen het wit en het zwart?"
Leon Grossmann wilde niet iets herkenbaars tekenen, maar wilde ons emoties laten voelen, net als veel Duitse abstracte kunstenaars. Zijn kleuren laten ons niet iets zien; ze laten ons voelen - misschien kalmte, of misschien een rustig gesprek. De tinten van het schilderij lijken elkaar te overlappen als lagen van gedachten of herinneringen, elk met een klein verhaal om te vertellen. Woorden zijn niet nodig om het te begrijpen, omdat het een taal is die rechtstreeks tot het hart spreekt. Ook al lijkt het schilderij stil, er is een subtiel gevoel van beweging in de kleuren, als een stroom van gedachten die komen en gaan.
Als je naar dit werk kijkt, kun je even stilstaan en jezelf afvragen: "Wat voor gevoel geeft dit me? Herinnert het me aan iets?" Dit schilderij vertelt geen specifiek verhaal, maar laat ruimte voor je verbeelding en nodigt je uit om je eigen verhaal te creëren, geleid door de emoties die het overbrengt.
Amerika
In de jaren 40 en 50 begon een groep kunstenaars in New York te experimenteren met een nieuwe manier van schilderen. Ze wilden niet langer herkenbare dingen schilderen, zoals mensen, bomen of huizen, maar gebruikten in plaats daarvan kleuren, vormen en gebaren om diepe emoties en universele ideeën uit te drukken. Deze beweging werd Abstract Expressionisme genoemd en werd een symbool van de Amerikaanse creatieve vrijheid.
Jackson Pollock was een van deze kunstenaars. In plaats van een traditioneel penseel te gebruiken, druppelde en spatte hij verf op enorme doeken die op de vloer lagen. Zijn schilderijen leken vol energie, alsof de verf zelf verhalen vertelde over chaos en leven. Een andere belangrijke kunstenaar was Mark Rothko, die grote rechthoeken schilderde. Rothko geloofde dat kleuren ons emoties konden laten voelen zoals kalmte of mysterie.
Willem de Kooning combineerde daarentegen menselijke figuren en abstractie. In zijn schilderijen leken de vormen te bewegen, alsof elke penseelstreek iets levends en evoluerends vertelde. Al deze kunstenaars hadden één ding gemeen: ze wilden dat hun kunst emoties en gedachten onderzocht zonder de realiteit te hoeven imiteren.
In die jaren was de kunst in de Verenigde Staten nog steeds bezig haar plek te vinden, ver van de Europese invloed. Maar met het abstract expressionisme werd New York het nieuwe centrum van de moderne kunst. Amerikaanse kunstenaars, met hun enorme doeken en unieke stijlen, lieten de wereld een kunst vol energie en vrijheid zien. Dit succes omvatte ook grote vrouwelijke kunstenaars als Lee Krasner en Helen Frankenthaler, die een belangrijke bijdrage leverden aan de beweging.
In de jaren 60 besloot een nieuwe groep kunstenaars om afstand te nemen van het abstract expressionisme om iets anders te creëren. Dit leidde tot de geboorte van minimalisme, een kunststroming die werd gedefinieerd door eenvoudige vormen en industriële materialen. Donald Judd creëerde bijvoorbeeld geometrische sculpturen die leken alsof ze uit een fabriek kwamen, terwijl Frank Stella werken schilderde met lijnen en vormen die de eenvoud en kracht van kleur en ruimte benadrukten.
Herinnering aan Serdull 1 (2022) Schilderij van Philippe Halaburda
Hedendaags voorbeeld
Het kunstwerk Memory of Serdull 1 van Philippe Halaburda is als een explosie van kleuren en vormen die samensmelten. Roze is de dominante kleur, die fel schittert tussen geel, zwart en hints van rood en oranje. Er zijn veel rechthoeken en lijnen die op een schijnbaar chaotische manier met elkaar verweven zijn, maar in werkelijkheid draagt alles betekenis. Als je ernaar kijkt, lijkt het alsof het schilderij de gedachten en emoties weergeeft die door onze geest gaan.
Philippe Halaburda creëerde dit stuk om te laten zien hoe de hersenen omgaan met veranderingen die verband houden met geheugen. Roze staat voor denken en leren, geel symboliseert een gevoel van verloren zijn, terwijl zwart verwarring uitstraalt. Elke kleur heeft zijn eigen betekenis en samen creëren ze een dialoog, net zoals de abstract expressionistische kunstenaars in Amerika deden.
Net als Jackson Pollock, die met energie en vrijheid schilderde, gebruikt Halaburda geometrische vormen op een spontane en dynamische manier. De lijnen en kleuren lijken te zweven, waardoor er een balans ontstaat tussen chaos en orde. Het is alsof het schilderij een verhaal vertelt, maar dan zonder woorden.
Frankrijk
Meer dan 100 jaar geleden begonnen sommige kunstenaars in Frankrijk op een compleet nieuwe manier te schilderen. Ze wilden kunst maken die geen dingen uit de echte wereld afbeeldde, zoals huizen of mensen, maar in plaats daarvan alleen kleuren en vormen gebruikte om emoties op te roepen. Sonia en Robert Delaunay behoorden tot de eersten die dit soort kunst creëerden. Zo ontwierp Sonia een deken vol kleuren en abstracte vormen, terwijl Robert cirkels en lijnen schilderde die leken te dansen. Deze nieuwe stijl werd Orphisme genoemd, vernoemd naar Orpheus, een personage uit de Griekse mythologie die beroemd was om zijn magische muziek.
De kunstenaars van het Orphisme gebruikten felle kleuren en lijnen die een gevoel van beweging gaven. Ze geloofden dat kleur als muziek was: het kon ons blij, verdrietig of energiek maken zonder dat we gedetailleerde tekeningen nodig hadden. Sonia Delaunay bracht deze kunst zelfs in de mode, door kleurrijke kleding en woonaccessoires te ontwerpen. Het Orphisme duurde slechts een paar jaar, omdat het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 de kunstenaars dwong hun werk te staken.
Na de Tweede Wereldoorlog was Frankrijk vervuld van verdriet en angst vanwege alles wat er was gebeurd. Kunstenaars wilden een manier vinden om deze gevoelens uit te drukken en besloten kunst te maken zonder regels. Deze stijl werd Art Informel genoemd: in plaats van precieze figuren gebruikte het vrije penseelstreken, kleurspatten en "ongebruikelijke" materialen om werken te creëren die spraken van pijn, chaos en ook hoop.
Veel Franse kunstenaars omarmden deze nieuwe benadering van kunst. Georges Mathieu maakte bijvoorbeeld grote, energieke gebaren met zijn penseel om levendige schilderijen te creëren, terwijl anderen andere materialen gebruikten, zoals zand of stof, om hun werken een ruw en realistisch uiterlijk te geven. Elk meesterwerk was uniek en liet zien hoe de kunstenaars de wereld na de oorlog zagen.
145d (2024) Schilderij van Farid Bellal
Hedendaags voorbeeld
In dit schilderij zien we een helderblauwe rechthoek in het midden bovenaan, omgeven door een lichte achtergrond in beige en bruin. De achtergrond voelt kalm en stil aan, terwijl het hemelachtige blauw opvalt alsof het in een enorme lege ruimte zweeft.
De kleuren spreken tot ons: het blauw kan ons kalm of sereen laten voelen, terwijl het beige en bruin ons aan iets simpels en natuurlijks herinneren. De kunstenaar laat ons geen objecten of mensen zien, maar nodigt ons uit om te voelen wat de kleuren willen communiceren.
Farid Bellal gebruikt eenvoudige vormen, zoals de rechthoek, om diepe ideeën uit te drukken. Hij vertelt ons niet wat we moeten zien, maar laat ons vrij om persoonlijke emoties te fantaseren en te voelen. Het blauw in het midden voelt bijna levend aan, als een kleine oceaan die in de rechthoek is ingesloten. Als we ernaar kijken, voelen we ons dichterbij getrokken, en laten we onze verbeelding erin duiken om te ontdekken wat er binnenin zou kunnen zitten: vissen, boten of misschien iets heel anders.
Nederland
Lang geleden, tijdens de Eerste Wereldoorlog, was de wereld erg chaotisch en ongelukkig. Kunstenaars in Nederland wilden iets doen om het leven beter en harmonieuzer te maken. Ze geloofden dat kunst orde en hoop kon brengen.
In 1917 richtten twee grote kunstenaars, Theo van Doesburg en Piet Mondriaan, een groep op die De Stijl heette, wat "De Stijl" betekent. Ze dachten dat alleen de eenvoudigste elementen nodig waren om een mooiere wereld te representeren: geometrische vormen zoals vierkanten en rechthoeken, rechte lijnen en basiskleuren zoals rood, blauw, geel, wit en zwart. Deze trend was als een speciale taal die was ontworpen om orde en harmonie te tonen.
Mondriaan geloofde ook dat zijn kunstwerken de krachten van de wereld konden representeren. Hij gebruikte verticale en horizontale lijnen om te praten over dingen als beweging en stilte of mannelijkheid en vrouwelijkheid. Zijn meesterwerken zagen er heel eenvoudig uit, maar in werkelijkheid waren ze zorgvuldig gepland om evenwichtig en harmonieus te zijn, en ook voor iedereen gemakkelijk te begrijpen.
Van Doesburg vond daarentegen dat schilderijen wat meer beweging nodig hadden. Hij gebruikte diagonale lijnen en gekantelde vormen, waardoor zijn werken dynamischer en levendiger overkwamen. Dit verschil in aanpak zorgde voor onenigheid tussen hem en Mondriaan, en uiteindelijk stopten ze met samenwerken.
De kunstenaars van De Stijl beperkten hun stijl niet tot schilderijen. Ze wilden het overal brengen: in huizen, meubels, boeken en zelfs gebouwen! Zo ontwierp een architect genaamd Gerrit Rietveld een beroemde stoel, de Rood-blauwe stoel , en een speciaal huis genaamd het Schröderhuis . Op deze manier konden mensen in een ruimte vol harmonie leven.
Eind jaren twintig realiseerden de kunstenaars in de groep zich dat het niet eenvoudig was om hun visie in de echte wereld te brengen. Ze begonnen verschillende ideeën te krijgen en uiteindelijk viel De Stijl uit elkaar. Hun werk werd echter nooit vergeten.
Rood landschap 2. (2015) Schilderij van Leo Bos
Hedendaags voorbeeld
Red Landscape 2 is een schilderij dat een landschap weergeeft, maar dan op een heel andere manier. Er zijn geen bomen of huizen, alleen kleuren en vormen die onze verbeelding prikkelen. De kunstenaar, Leo Bos, gebruikte rood als hoofdpersoon, met een witte lijn in het midden en wat bruin eromheen. De penseelstreken zijn dik en ruw, waardoor het schilderij een gevoel van beweging krijgt, bijna alsof het leeft.
Het scharlakenrood is een sterke en intense kleur die emoties kan oproepen zoals kracht of passie. De witte lijn daarentegen lijkt kalmte en rust te brengen, als een pauze te midden van het rood. De horizontale kleurbanden doen ons denken aan land of een horizon, wat een gevoel van stabiliteit geeft. Ook al is het schilderij abstract, alles voelt alsof het op de juiste plek staat. Die dikke en ruwe penseelstreken voegen een extra laag interesse toe, alsof het werk een energie bevat die we bijna kunnen voelen.
Olimpia Gaia Martinelli
| ArtMajeur Magazine