De beroemde Ierse dichter en romanschrijver George Moore zal over haar zeggen: "Haar doeken zijn de enige doeken die door een vrouw zijn geschilderd die niet vernietigd konden worden zonder een lege plek achter te laten, een hiaat in de kunstgeschiedenis." . Laten we in beelden terugkeren naar het buitengewone lot van een kunstenaar met revolutionaire ambities.
Edouard Manet, Berthe Morisot au bouquet de violettes , 1872. Musée d'Orsay, Parijs.
1. Zij is de erfgenaam van Fragonard
Niets heeft Berthe Morisot, een klein meisje uit de conservatieve Parijse burgerij, voorbestemd om de artiest te worden die we vandaag vieren. Niets... behalve een bijzonder goed afgeronde stamboom. Zijn grootmoeder van vaderskant, Elisabeth Duchêne , is niemand minder dan de achternicht van de illustere Jean-Honoré Fragonard . Zijn gedurfde, lichte en ondeugende schilderkunst opent zich als een bres in het conformistische traject van de Morisot-nakomelingen.
Jean-Honoré Fragonard, Le Verrou, circa 1777. Louvremuseum, Parijs.
Ongetwijfeld erfde Berthe deze frivole oom, grote voorouder van de impressionisten, door de keuze van zijn onderwerpen en door zijn diepgaande studie van de effecten van licht. Want ja, Fragonard was ook een revolutionair in zijn tijd . Door frivole thema's en intimiteitsscènes te schilderen, verzette hij zich vrijwillig tegen de Academie, die genre- , mythologische of religieuze scènes oplegde.
2. Hij wordt gecrediteerd voor een geheime relatie met Edouard Manet
Omdat ze een charmante vrouw was te midden van mannen, verleidde Berthe Morisot veel vrijers. Min of meer beroemd en rijk, velen zijn bezweken voor de aantrekkingskracht van zijn zwarte blik: Henri Fantin-Latour zal een van de eersten zijn, Puvis de Chavanne zal de meest volhardende zijn, maar hij wordt ook gecrediteerd voor een geheime relatie met Edouard Manet , de superster van de moderne kunst, die ook een van zijn beste vrienden zou worden.
Hij maakte 11 portretten van de jonge vrouw, waarvan sommige getuigen van merkwaardige details, waardoor de contouren van hun relatie vervagen. Tegelijkertijd collega, muze en minnaar (voor sommigen), zal de diepte van hun relatie een mysterie blijven, een raadsel vol dubbelzinnigheden, zelfs voor de meest eigenzinnige biografen.
Edouard Manet, Le Repos (Berthe Morisot), 1869. Rhode Island School of Design Museum (VS).
Ten slotte is het Eugène Manet , de broer van Edouard, die zijn kostbare gunsten zal verkrijgen. Ze trouwden in 1874: zij was 33 jaar oud, hij was 41. Deze late verbintenis stond toen ver af van de normen van die tijd. Eugène Manet zal voor Berthe een toegewijde en attente echtgenoot zijn: omdat hij rentenier is, gebruikt hij al zijn beschikbare tijd om zijn partner te helpen. Hij begeleidt hem om buiten te schilderen, hij is verantwoordelijk voor het inlijsten en ophangen van zijn werken in tentoonstellingen, hij verdedigt zijn belangen door te onderhandelen met verzamelaars en handelaars, hij neemt deel aan de goede werking van de impressionistische kalender: efficiënt en inzichtelijk, hij verdwijnt om plaats te maken . Een voor die tijd gezond en ongewoon gedrag. Bedankt Eugène!
3. Zijn zus was ook een schilder
Berthe Morisot had een broer, Tiburce , een soldaat van wie weinig bekend is. Bovenal had ze twee oudere zussen: de oudste heette Y ves (grappige naam voor een vrouw), en de andere, twee jaar ouder dan Berthe, heette Edma . Berthe en Yves hadden niet veel gemeen, soms hadden ze zelfs wat moeite met communiceren. Aan de andere kant stond Berthe heel dicht bij Edma : ze waren allebei bezield door hetzelfde enthousiasme, dezelfde passie voor cultuur. De piano en de schilderkunst waren hun voornaamste interessegebieden.
Berthe Morisot, Edma Morisot Lisant, 1867. Cleveland Museum of Art (VS).
Edma was erg getalenteerd, het overkwam Berthe soms om jaloers te zijn op haar stijl. Helaas, toen ze trouwde, moest Edma haar artistieke dromen opgeven om zich te wijden aan haar routine als echtgenote en moeder. Tragedie (te) gebruikelijk in Frankrijk aan het eind van de 19e eeuw.
4. Ze was de vriendin van alle impressionisten
Onder de impressionisten zal Berthe nooit een anonieme muze zijn, noch een weldoenster in dienst van het succes van deze heren. Berthe is een uitmuntend kunstenaar: haar aanwezigheid wordt noodzakelijk geacht, en haar vrienden zijn zich daar allemaal van bewust. Degas, hoe bekend ook om zijn legendarische vrouwenhaat, zal over hem zeggen: "We vinden dat de naam en het talent van Mlle Berthe Morisot te veel onze zaak zijn om zonder te kunnen. " .
Berthe Morisot, Jonge boerin tussen tulpen, 1890. Dixon Gallery, Memphis (VS).
Ze zal ook deelnemen aan de overgrote meerderheid van de tentoonstellingen die door de groep worden georganiseerd (7 van de 8), zowel in de organisatie als in de tentoonstelling van haar werken. Na een dubbelzinnige relatie met Manet te hebben gesmeed, zal ze dichter bij Edgar Degas (trouwe vriend met oprechte kritiek) komen, dan bij Auguste Renoir (die de tekenleraar zal worden van zijn dochter, Julie Manet ), evenals Claude Monet (wiens stijl en ambities passen meer bij Berthe). Net als haar partners in de artistieke revolutie, zal ook zij zich houden aan de stijloefeningen van deze nieuwe beweging: net als Manet, Monet en Cézanne zal ze ook een " Déjeuner sur l'Herbe " produceren.
Paul Cézanne, Le Déjeuner sur l'Herbe, 1876. Musée de l'Orangerie, Parijs.
5. Ze was niet de enige vrouw in het impressionisme
Onder de impressionisten is Berthe Morisot de vrouwelijke persoonlijkheid die de geschiedenis het meest heeft behouden. Maar ze was niet de enige! Sterker nog, het waren er 4 . Eerst was er Eva Gonzales , een leerling van Manet na Berthe. De twee vrouwen zullen elkaar beleefd haten en elkaar de schuld geven van het monopoliseren van de aandacht van de meester. Dan is er Marie Bracquemond , echtgenote van Félix Bracquemond, kunstenaar en vriendin van de impressionistische groep. De eerste sterft op 36-jarige leeftijd, omdat ze geen tijd heeft gehad om haar virtuositeit ten volle uit te drukken, en de tweede wordt gedwongen haar roeping op te geven om de discrete echtgenote en moeder te worden die haar man zo graag wilde hebben. Twee immense talenten geofferd op het altaar van het lot en het patriarchaat .
Edouard Manet, Portret van Eva Gonzales, 1869-1870. Nationale Galerie, Londen.
De derde dame lijkt meer op Berthe : ze is onafhankelijk en zal haar hele leven aan het schilderen wijden, zonder ooit concessies te doen. Haar naam is Mary Cassatt . Van Amerikaanse afkomst is het Edgar Degas die hem in de groep zal integreren. Ondanks vergelijkbare thema's (interieurscènes, zwangerschapsscènes), zullen de stijlen van deze twee vrouwen grondig verschillen. Zonder vrienden te zijn, waarderen ze elkaar: en zo gaat het leven .
Mary Cassatt, Klein meisje in een blauwe fauteuil, 1878. National Gallery of Art, Washington DC.
6. Ze inspireerde de waterlelies van Claude Monet
Het is een van de best bewaarde geheimen in de kunstgeschiedenis, en terecht: we zijn het originele werk, ondertekend door Berthe, uit het oog verloren. Volgens de weinige geschriften die over de vraag circuleren, zou het een witte waterlelie zijn, gesuggereerd door een paar potloodlijnen. Berthe Morisot had deze schets gemaakt ter illustratie van een prozagedicht van haar grote vriend Stéphane Mallarmé .
Berthe Morisot, Vrouw bij haar toilet, 1875. Art Institute of Chicago (VS).
De dichter was ook een vriend van Monet, en we weten dat ze allebei de gelegenheid hadden om een kopie te overwegen. Mallarmé zal regelmatig vertellen hoezeer deze tekening Monet destijds fascineerde : van nu af aan, zoals de geschiedenis ons leert, zal deze fascinatie voor waterlelies hem nooit meer verlaten. Berthe zal helaas niet de kans krijgen om de creatieve hartstocht van de meester van het impressionisme te ontdekken voor deze waterbloemen: ze sterft voordat hij aan zijn eerste reeks waterlelies begint.
Ziezo, het is voorbij. En aangezien je niet een heel leven kunt vertellen in slechts een paar geschriften, heeft het verhaal van Berthe Morisot onvermijdelijk andere verrassingen voor je in petto. Fascinerende schilder door zijn durf en delicatesse, het traject van zijn bestaan is in het beeld van het impressionisme: een zachte revolutie die de geschiedenis voor altijd zal markeren.
Berthe Morisot, Le Berceau, 1872. Musée d'Orsay, Parijs.
Wist u ?
Zoals veel vrouwelijke kunstenaars (met uitzondering van Frida Kahlo), leed Berthe Morisot jarenlang onder de onderschatting van haar werken in vergelijking met haar mannelijke tijdgenoten. Deze overtreding wordt echter hersteld, aangezien in 2013 een van zijn schilderijen ( "Après le Déjeuner" ) een hoogtepunt bereikte op een veiling (8,15 miljoen euro). We zijn nog ver verwijderd van de resultaten die worden bereikt door schilderijen van Monet, Manet of Renoir, maar dit record plaatst het boven andere beroemde impressionisten (Pissarro, Sisley, Boudin...), en de waarde ervan is alleen maar stijgend. Een eerlijke ommekeer voor een compromisloze vrouw wiens stijl niets te benijden heeft aan haar trawanten .
Berthe Morisot, Na de lunch, 1881. Privécollectie.
Als je geïnteresseerd bent in vrouwelijke trajecten in de kunstgeschiedenis , raden we je aan deze twee artikelen te lezen : 4 Buitengewone vrouwen die de (zeer patriarchale) kunstgeschiedenis opschudden (Vigée Le Brun, Kahlo, Saint Phalle, Gentileschi), en 4 getalenteerde artiesten overschaduwd door de beroemdheid van hun man (Jo Hopper, Sophie Taeuber-Arp, Margaret Keane, Lee Krasner).
En als het impressionisme uw nieuwsgierigheid prikkelt, ontdek dan onmiddellijk onze impressionistische saga : De inspiraties van het impressionisme (EP.1) , de geboorte van het impressionisme (EP.2) , de persoonlijkheden van het impressionisme (EP.3) . Je zult veel fascinerende verhalen ontdekken, evenals enkele niet-gepubliceerde kruisverwijzingen en infographics over het onderwerp.
Tot slot een leestip voor liefhebbers van Berthe Morisot: het biografische boek van Dominique Bona (uit de Académie Française), getiteld “Berthe Morisot, Le secret de la femme en noir. " .
Bastien Alleaume