De processtappen omvatten het scannen van het schilderij en vervolgens het uiteindelijke resultaat © Alex Kachkine, MIT

Belangrijkste punten

• Het systeem scant beschadigde plekken in de lak met hoge resolutie om ze nauwkeurig te kunnen detecteren.

• Een AI genereert een palet van tienduizenden kleuren die perfect aansluiten bij de originele tinten.

• Een masker, gedrukt op een transparante polymeerfolie, wordt aangebracht zonder direct contact met de verf.

• De restauratie duurt ongeveer 3,5 uur en is volledig omkeerbaar, zonder dat het originele werk wordt gewijzigd.

Snelle, precieze en volledig omkeerbare restauratie

De restauratie van kunstwerken, met name oude schilderijen, is een vakgebied waar nauwgezetheid, geduld en menselijke expertise lange tijd de enige garanties waren voor betrouwbare resultaten. Scheuren, schilfering en aantasting veroorzaakt door tijd, licht of vochtigheid vereisen maanden, zelfs jaren van handmatig ingrijpen. Maar een team onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) heeft dit paradigma onlangs opgeschud met de onthulling van een unieke technologie gebaseerd op kunstmatige intelligentie, die beschadigde schilderijen in slechts enkele uren kan herstellen.

Het proces, dat snel, nauwkeurig en respectvol is voor het originele werk, is gebaseerd op een geavanceerd systeem dat begint met het scannen van het schilderij. Elk detail wordt in hoge resolutie gescand, waardoor het algoritme automatisch beschadigde plekken kan detecteren, zelfs op microscopisch niveau. In een recente demonstratie diende een schilderij uit de late 15e eeuw, toegeschreven aan de Meester van de Aanbidding in het Prado, een Nederlandse schilder wiens naam verloren is gegaan, als casestudy. Het algoritme identificeerde maar liefst 5612 microbeschadigingen verspreid over het gehele oppervlak van het schilderij. Op basis van deze analyse genereerde de kunstmatige intelligentie een gepersonaliseerd kleurenpalet van meer dan 57.000 kleuren om de originele tinten getrouw weer te geven.

Maar de echte innovatie schuilt in de creatie van een restauratiemasker, gedrukt op een transparante polymeerfilm. Deze film, bestaande uit twee lagen inkt – een witte en een gekleurde – is ontworpen om het beschadigde oppervlak perfect te overlappen. De film wordt aangebracht zonder direct contact met het schilderij: hij hecht alleen aan de beschermende vernis, waardoor de procedure volledig omkeerbaar is. Met andere woorden, het gerestaureerde schilderij kan op elk moment in de oorspronkelijke staat worden hersteld, zonder permanente veranderingen. Deze methode vermijdt ook de toevoeging van materiaal direct aan het werk, een praktijk die vaak aanleiding geeft tot discussie in de restauratiewereld.

Een grote stap voorwaarts voor musea en vergeten collecties

Alex Kachkine, masterstudent werktuigbouwkunde aan het MIT, staat aan de basis van deze innovatie, die de wereld van kunstrestauratie voorgoed zou kunnen veranderen. Gepassioneerd door de raakvlakken tussen technologie en erfgoed, ontwierp hij dit precisie-instrument dat kunstmatige intelligentie, polymeerprinten en absoluut respect voor de originele werken combineert. Zijn doel was duidelijk: een snelle, omkeerbare en niet-invasieve methode creëren voor het restaureren van door de tijd verzwakte schilderijen. Door wetenschappelijke nauwkeurigheid te combineren met artistieke gevoeligheid, laat Alex Kachkine zien hoe techniek zich vandaag de dag kan inzetten voor cultureel geheugen.

Het hele proces, van digitale analyse tot het afdrukken van het masker, duurt slechts 3,5 uur, ongeveer zestig keer korter dan een vergelijkbare traditionele restauratie. Deze spectaculaire tijdsbesparing opent ongekende mogelijkheden voor musea, culturele instellingen en particuliere verzamelaars, met name voor werken die, vanwege budgetgebrek of een gebrek aan bekendheid, in depots liggen zonder uitzicht op restauratie.

De door MIT ontwikkelde technologie biedt ook verschillende belangrijke voordelen. Ze is niet-invasief, goedkoop in vergelijking met traditionele methoden en maakt volledige digitale documentatie van elke ingreep mogelijk. Deze transparantie vergemakkelijkt archivering, traceerbaarheid en wetenschappelijk onderzoek. Bovendien kan het masker, omdat het volledig afneembaar is, worden vervangen of aangepast zonder het risico te lopen het origineel te beschadigen. Dit voldoet aan de strenge ethische eisen van erfgoedbehoud.

Deze innovatie kent echter ook beperkingen. Ze werkt alleen effectief op schilderijen met vlakke, gladde oppervlakken. Reliëfwerk, impasto of dikke texturen ontsnappen momenteel aan dit soort behandeling. Bovendien blijft de authenticiteitsvraag centraal staan. Zelfs als de ingreep omkeerbaar is, roept de toevoeging van een extern masker discussies op over de grens tussen restauratie, recreatie en vervalsing. Daarom benadrukken onderzoekers dat deze technologie een hulpmiddel moet blijven ten dienste van conservatoren, en geen vervanging voor hun oordeel.

Veelgestelde vragen

Is deze methode geschikt voor alle soorten verf?
Het werkt voornamelijk op vlakke, gladde oppervlakken. Reliëf- of impastokunstwerken kunnen nog niet met deze technologie worden verwerkt.

Is de restauratie permanent?
Nee, het polymeermasker is omkeerbaar en kan verwijderd worden zonder de originele verf te beschadigen.

Hoeveel tijd bespaart deze methode?
Hiermee kan een werk in ongeveer 3,5 uur worden gerestaureerd, vergeleken met enkele weken bij traditionele handmatige restauraties.

Vervangt deze technologie het werk van restaurateurs?
Nee, het moet gebruikt worden als aanvullend hulpmiddel onder toezicht van gekwalificeerde professionals.

Is dit proces duur?
Vergeleken met traditionele methoden is deze technologie sneller en mogelijk goedkoper, waardoor restauratie van een groter aantal kunstwerken mogelijk wordt.